Büyük yankı yaratan ‘Ya İstiklal Ya Ölüm’ dizisi hakkında kim ne dedi.

Büyük yankı yaratan ‘Ya İstiklal Ya Ölüm’ dizisi hakkında kim ne dedi.Ya İstiklal Ya Ölüm dizisi oyuncu kadrosunda İlker Kızmaz, Birkan Sokullu, Serkan Keskin, Dolunay Soysert, Osman Sonant Aline Boz, Hilmicem İntepe, Rıza Kocaoğlu, Altan Erkekli, Paul Dwyer gibi pek çok başarılı ve ünlü sanatçının oynadığı,güçlü kadrosu ve başarılı film teknikleriyle dikkat çeken bir tarihi dizi. Senaryosunun tamamı tarihi bilgilere sadık kalınarak ilerleyen dizi hakkında ünlü isimler, araştırmacılar, tarihçiler gözlemlerini aktardılar.

'Ya istiklal ya ölüm' dizisinin ilk bölümü üzerine
TRT 1'deki dizinin ilk bölümünü izledim. Daha önceki vukuatlarından dolayı tedirgin olmak normal. Dizi, Atatürk'ü merkeze koymuş, kahramanlaştırıyor.

MUSTAFA SOLAK / TARİHÇİ YAZAR
Üstelik bunu hamasete kaymadan, somut olgular üzerinden yapıyor. İngiliz Muhipleri (Sevenleri) Cemiyeti'nde Vahdettin'in resminin olması, padişahın isgalcilerle işbirliğini yansıtıyor. Bu cemiyetin, İttihat-Terakki'ye saldırması, ters algıyla izleyene "o halde İttihatçılık, vatanseverliğin kökeni" fikrini düşündürtüyor. Vahdettin'in emperyalizm işbirlikçiliğinin açık sekilde yansıtılmasını beklemiyorum ama Rauf Orbay'ın milletvekillerine hitap ederken "sultanımız, konuşmalarımızda dikkatli olmamız gerektiğini, İngilizlerin Ankara'ya kadar gidecebileceklerini söyledi" cümlesi, padişahın, isgalcilere boyun eğdiğini gösteriyor. Dahası, izleyene "isgalciler halka zulmederken padişah nerede?" sorusunu sordurtuyordur. Mustafa Kemal Paşa, İstanbuk'un işgali üzerine , isgali kınayan bir telgrafı İslam ülkelerine yollar. Telgrafı gören İngiliz subay "bunların hiçbir önemi yok, Birinci Dünya Savaşı'nda halifenin cihad çagrısına İslam ülkeleri yanıt vermemisti" diyerek halifeliğin dini bir etkisinin olmadığı, islevsiz ve göstermelik olduğu dizide işlenmis oldu. "Halifeliği kaldırdı" diyerek Atatürk'ü dinen zor durumda bırakmak isteyenlere iyi bir yanıt niteliğinde. Atatürk'ün Gebze-İzmit hattının denetimde olmasına ilişkin sözünün, İstanbul'daki milletvekillerinin Ankara'ya kaçışı açısından, onun ne kadar öngörülü olduğunun, oyuncular tarafından dile getirilmesi önemli. Atatürk, Rauf Orbay'a " İstanbul işgal edildi, tutuklanabilirsin, Ankara'ya dön" demişti ama dizide Atatürk'ün ağzından milli mücadelenin başarısı için kendini feda ettiği şeklinde yansıtılmış. Mehmet Akif Ersoy'un, İttihatcı düşmanlığı yapanlara "particiliği bırakalım, bu vatan davası" demesi iyi. Karakol cemiyeti de övülüyor. Bu, Atatürk'ün daha milli mücadeleye atılmadan, İstanbul'u örgütlediğini anlatıyor Atatürk'ün diğer İslam ülkelerine çektiği telgraf ise milli mücadeleyi mazlum milletler eksenine oturtmaya çalıştığının göstergesi. Dizideki, Torku reklamında "Çanakkale şehitlerimizi ve Mustafa Kemal Atatürk'ü saygıyla anıyoruz" ifadesi harika. Atatürksüz Çanakkale Zaferi kutlayanlara karşı, psikolojik olarak önemli. Dizinin "Ya İstiklal Ya Ölüm" sözüyle bitmesi etkileyici. İzlemeye devam edelim. "TC İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük" dersi alan 8. ve 12. sınıf öğrencileri ile üniversiteye hazırlanan gençler izlerse sınavlarda işlerine yarar. Hata, eksikler olursa diğer bölümlerde de yazarız. Diğer bölümlerde bu çizginin sürmesi dileğiyle...

Atatürk düşmanı yazardan iktidara tehdit: "Ya İstiklal Ya Ölüm" dizisini dayatanlara hesap sorulur!
Yeni Akit gazetesi yazarı Yavuz Bahadıroğlu, TRT’de ekranlara gelen ‘Ya İstiklal Ya Ölüm’ dizisi üzerinden iktidarı tehdit etti.
Akit gazetesi yazarı Yavuz Bahadıroğlu, TRT’nin yeni projeleri arasında yer alan Ya İstiklal Ya Ölüm dizisi hakkında dikkat çeken ifadeler kullandı.

Ya İstiklal Ya Ölüm dizisinin, son dönemde Osmanlı’yı sevdiren dizilere karşı hazırlandığını belirten Bahadıroğlu, “TRT1’de yayınlanan ‘Ya İstiklal Ya Ölüm’ dizisi, son yıllarda yapılan Diriliş, Kurtuluş, Abdülhamid gibi Osmanlı’yı sevdiren dizilere karşı Kemalistlerin rövanşıdır” dedi.

“HESABI SORULUR”

Dizinin, iktidara dayatıldığını söyleyen Bahadıroğlu, “Ya İstiklal Ya Ölüm, Atatürk’ü övme dizisidir. TRT’ye bu dizilerin kimler tarafından dayatıldığını bilmiyorum. Ancak iktidara hesabı sorulur” ifadelerini kullandı.

‘Ya İstiklal Ya Ölüm’ dizisinde Atatürk ve Vahdettin
Tarihçi Mustafa Solak yazdı...

Akit yazarı Yavuz Bahadıroğlu’nun Türk-İslam sentezi üzerinden kurmaya çalıştığı bağ Atatürk kayasına çarptı. Bahadıroğlu zihniyetindekilerin tepkisi Atatürk’te birleşme çağrımızın ne kadar gerçekçi olduğunu gösteriyor.

TRT 1’de pazartesi günleri 20:00’de yayınlanan “Ya İstiklâl Ya Ölüm’ dizisinde İstanbul’un İtilaf devletlerince işgal edildiği 16 Mart 1920 ile Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açıldığı 23 Nisan 1920 tarihi arasındaki altı haftalık tarihsel sürecinde milli mücadele ruhunu anlatılıyor. Şu ana kadar üç bölüm yayınlandı. Dizi bitince tamamına dair yazacağım.

6 haftalık bir zaman dilimini işler görünmekle birlikte 23 Nisan 1920’ye giden sürecin yüzyıllar öncesinden başladığını ortaya koymaktadır. Bilimde, sanayide, kadın-erkek eşitliğinde geride kalan bir devletin çökmesinin bunun işgale neden olduğu ve bu nedenle de milli mücadelenin zorunlu olduğu yansıtılmaktadır. Dizi Atatürk etrafında ilerlemekle birlikte milli mücadelenin diğer kahramanlarını da hakkaniyetle işlemektedir.

Böyle bir diziyi TRT’nin çekmesi “acaba milli mücadelenin başarısı Vahdettin’e mi mal edilecek?” kaygısına neden olmuştur. Hâlâ da son dakikaya kadar kuşku sürecektir. Bu kuşkuya TRT’nin daha önce Vahdettin’i aklayan tutumu, dizide hiç veya yeterince açıklanmayan bazı ifadeler neden olmaktadır. Her bölümde soru doğuran hususlar yer almakla birlikte 3. bölümün pek çok hususu anlamamızı sağladığını düşünüyorum.

Altı haftalık bir tarih dilimini işleyen bir dizinin her hususa yanıt vermesini beklemek gerçekçi değil. Belki, tarihle yeterince ilgisi olmayanlar için bazı yerler açıklanabilir ama yine de yeterli olmayacaktır. Tam anlamak için başta Atatürk’ün NUTUK adlı eseri olmak üzere, dizideki karakterlerin eserlerine bakmak gerekir.

KUŞKU YARATAN HUSUSLAR
Kurum ve kişinin ne söylediğinden ziyade ne söylemediğine, hangi algıyı yaratmaya çalıştığına, neye hizmet etmek gayesinde olduğuna önem veririm.

İlk bölümden itibaren açıklanmayan, soru işaretleri yaratan hususları topluca vereyim.

1. Dizi tarihi gerçeklere uygun sürüyor mu?

Evet. Tarihi kişiliklerin ve o kişilerin eserlerine bakınca daha iyi anlaşılır. Konuşmalar, diyaloglar, başta NUTUK olmak üzere dizi kahramanlarının eserleriyle uyumlu. Atatürk’ün bir çok cümlesi NUTUK’tan alınma.

2. Vahdettin, milli mücadelenin esas kahramanı veya gizli ortağı olarak mı sunuluyor?

Günümüz koşullarında bir devlet televizyonunda Vahdettin’in emperyalizm işbirlikçisi, koltuğuna düşkün niteliğini yansıtmak açıkça verilemez. Devlet yöneticilerinin Vahdettin’e bakışı bellidir ve diziyi çekenlerden ve yayınlayanlardan bunu istemek vicdani değildir. Vahdettin’i milli mücadelenin esas kahramanı veya gizli ortağı olarak sunmasınlar yeterli. Ben, Vahdettin’in işgallerdeki sorumluluğunun giderek inceden ve üslubunca verildiğini görüyorum. Dahası anlamak isteyenlere bazı diyaloglar açıkça mesajı veriyor.

Hangi diyaloglar kuşku yaratıyor?

Dizinin ilk bölümünde, İstanbul’daki işgal kuvvetleri İstanbul’un bir an önce işgal edilmesini istiyor ve bunun sebebini şöyle açıklıyorlar:

“Artık şehri fiilen işgal etmemiz gerekiyor. Yoksa bu Padişah ve hükümeti; Ankara’daki millicilere destek vermeye devam edecek. Baksanıza Mustafa Kemal’in bütün nişanlarını verip itibarını iade ettiler. Sultan’ı bizim dostumuz sanmıştık, yanılmışız.”

“Vahdettin’in ve Osmanlı Hükümeti’nin milli mücadeleyi desteklediği” algısı mı yaratılmak isteniyor?

Yazımın ilerleyen kısmında “Vahdettin ve İstanbul hükümetleriyle Atatürk arasındaki ilişki” başlığında açmak üzere kısaca belirteyim ki hayır. Atatürk, vatanın kurtarılmasına öncelik veriyor ve bu notada hilafet ve saltanat kurumuna sadık olan arkadaşlarını ve millet karşısına alıp gücü bölmek istemiyor.

2. bölümde Rauf Orbay, Meclis-i Mebusan’da şu konuşmayı yapmıştı:

“Sultanımız, Meclis’teki konuşmalarımızda dikkatli olmamızı istediler. İngilizlerin istediklerinde Ankara’ya kadar gidebileceklerini söylediler. Zat-ı şahanelerine Anadolu hareketinin çelik gibi olduğunu ve mücadelemizde muvaffak olacağımızı ilettik.”

Rauf Orbay’ın, birlikte hareket ettiği Atatürk’ün yönlendirmesiyle Meclis-i Mebusan’a gittiği biliniyor. Rauf Orbay aracılığıyla Vahdettin’in Atatürk’ü desteklediği ve bu sebeple milli mücadelenin başarısı için milletvekillerini uyarmasının yerinde olduğu algısı mı yaratılmaya çalışılıyordu?

Hayır. Rauf Orbay’ın bu cümlesi, padişahın, işgalcilere boyun eğdiğini gösterir. Dahası, izleyene “işgalciler halka zulmederken padişah nerede?” sorusunu sordurtuyordur.

İngiliz Muhipleri (Sevenleri) Cemiyeti’nde Vahdettin’in resminin olması, padişahın işgalcilerle işbirliğini yansıtıyor.

Padişahın milli mücadeleye ortak edildiği kaygısı, diğer bölümlerde belli ölçülerde gideriliyor. 2. bölümde Harbiye Bakanı Fevzi Çakmak’ın tek kurtuluşun Kuvayi Milliye olduğu cümlesiyle padişahtan medet umulamayacağı vurgulanmış oldu.

Ankara’da kaçmak için Özbekler Tekkesi’nde gizlenen milletvekillerinin, sultanın da işbirlikçi olduğuna sözleri önemli.

Dizide İsmet İnönü “ordumuz dağıtıldı, İstanbul çoktan işgal edilmişti” diyor. Kim sessiz kaldı, izin verdi?

Millet bu sorunun yanıtını aradığında padişahın da suça ortak olduğunu kavrayacaktır.

İngiliz Yüksek Komiseri’nin “Mr Ryan Mustafa Kemal’in, İstanbul karşısındaki şansını nasıl görüyorsunuz?” sorusu; “İstanbul” kavramının, hükümetin yanında padişahı da içerecek şekilde kullanıldığını ince bir mesajla veriliyor.

Atatürk’ün Müslüman ülkelere yönelik hilafet kozunu kullanması karşısında işgalciler de aynı kozu kullanmayı kararlaştırırlar ve bunun için Damat Ferit’i iktidara getirmeyi kararlaştırırlar. Aslında yine gayet ince bir şekilde “biz de milli mücadeleye karşı hilafeti üzerinde tutan padişahı kullanacağız” demekteler. İngilizler kimi hükümette görmek istiyorsa Vahdettin de razı oluyor. Yeter ki koltuğunu korusun. Dizideki rolü portreden ibaret.

Özetle padişahı Vahdettin’i, milli mücadelenin ortağı yapmıyor; hatta işgallerdeki ve işgalcilerin halka uyguladığı zulümlerdeki sorumluluğunu, işbirlikçiliğini hatırlatıyor.

3. Milli mücadeledeki esas rolün Atatürk’te olduğu vurgulanıyor mu?

Evet. Dizi, Atatürk’ü merkeze koymuş, kahramanlaştırıyor. Üstelik bunu hamasete kaymadan, somut olgular üzerinden yapıyor. NUTUK merkezli bir olay örgüsü var. Dizinin diğer kahramanları Atatürk’le ilişkileri bağlamında ele alınmaktadır. Harbiye Nazırlığı’ndaki (Bakanlığı’ndaki) Fevzi (Çakmak), Cevat Çobanlı, İsmet İnönü ve diğer komutanlar, Topkapılı Mehmet, Hüsamettin Bey, Ethem Pehlivan, Galip, Adnan-Halide Edip Adıvar gibi bir çok kahraman Atatürk’le iletişim halindedir. Fevzi Çakmak, Topkapılı Cambaz Mehmet’e silah depolarının, emekli subaylarının listesini veriyor. Dahası “Mustafa Kemal sizin hakkınızda olumlu şeyler” demiştir diyor. Bu neyi gösteriyor?

Atatürk’ün daha Samsun’a çıkmadan tüm bu kişilere niyetini açıkça veya sezdirerek milli mücadeleyi örgütlediğini.

Atatürk, İstanbul’un işgali üzerine Meclis-i Mebusan’daki milletvekillerini Ankara’da açılacak meclisin çalışmalarına katılmaya davet eder ve çoğu O’na hak verip Ankara’ya geçmeye başlar.

Atatürk’ün Gebze-İzmit hattının denetimde olmasının önemine ilişkin sözü, İstanbul’dan Ankara’ya kaçmaya çalışan milletvekillerince değerlendirilir. Hepsi de Atatürk’ün ne kadar öngörülü olduğunu dile getirir.

Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’un işgali üzerine, işgali kınayan bir telgrafı İslam ülkelerine yollar. Telgrafı gören İngiliz subay “bunların hiçbir önemi yok, Birinci Dünya Savaşı’nda halifenin cihad çağrısına İslam ülkeleri yanıt vermemişti” diyerek halifeliğin, saltanatın bir etkisinin olmadığını vurgulamış oldu. Bu cümle Halifeliği kaldırdığı gerekçesiyle Atatürk’ü dini yönden zor durumda bırakmak isteyenlere de yanıt niteliğinde.

Atatürk’ün İslam ülkelerine çektiği telgraf, milli mücadeleyi mazlum milletler eksenine oturtmaya çalıştığının göstergesi. İlk bölümdeki Torku reklamında “Çanakkale şehitlerimizi ve Mustafa Kemal Atatürk’ü saygıyla anıyoruz” ifadesi harika. Atatürksüz Çanakkale Zaferi kutlayanlara karşı, psikolojik olarak önemli.

İşgalcilerin Atatürk’ü öldürmek üzere Hintli Mustafa Sagir’i tutması, Atatürk’ün İngilizlerin adamı olduğu propagandasını yerle yeksan ediyor.

Atatürk’ün “İstanbul’dan alacağımız her emir İngiliz propagandası yapmaktan başka bir işe yaramaz” sözü de hemen “bak padişahın çaresiz olduğunu ama en kısa sürede emperyalistlere karşı atakta bulunacağı” anlamında yorumlanmamalı. Atatürk’ün taktiğidir bu. Böyle durumlarla çok karşılaşacağız. NUTUK bunun sayısız örnekleriyle dolu.

VAHDETTİN VE İSTANBUL HÜKÜMETLERİYLE ATATÜRK ARASINDAKİ İLİŞKİ
NUTUK’u yeterince iyi tahlil etmeyenler, Atatürk’ün Vahdettin’e, halifelik saltanat kurumuna ve İstanbul hükümetlerine yönelik sahiplenici sözlerini anlamıyor. Oysa bunlar milli mücadelenin başarısı için uygulanan taktik gereğidir.

Atatürk, NUTUK’ta “Osmanlı hükümetine, Osmanlı padişahına ve Müslümanların halifesine isyan etmek ve bütün milleti ve orduyu isyan ettirmek lazım geliyordu” der. Bunu, neden ve nasıl yapacağını da şöyle açıklıyordu:

“Bu mühim kararın bütün icaplarını ve zaruretlerini ilk gününde ortaya koymak ve ifade etmek, elbette isabetli olamazdı. Tatbikatı birtakım safhalara ayırmak ve vakalardan ve hadiselerden istifade ederek milletin hissiyat ve fikirlerini hazırlamak ve kademe kademe yürüyerek hedefe ulaşmaya çalışmak lazım geliyordu.”

Birlikte mücadele ettiği kişiler dahil millet boğazından padişahın lokmasının geçtiğine inanıyordu, saltanata bağlıydılar. Bu sebeple de “bir milli sır gibi vicdanımda taşıyarak, peyderpey bütün toplumumuza tatbik ettirmek mecburiyetinde idim” diyordu.[1]

Atatürk bu mecburiyet sebebiyle Amasya Genelgesi’nde “vatanın bağımsızlığı, milletin birliği tehlikededir” dedi. Önce bağımsızlık savaşı kazanılmalıydı, sonra padişahlığa ve diğer meselelere sıra gelecekti. Dahası taktik olmanın yanında İstanbul Hükümetlerinin içinden kazanabileceği kişileri yanına çekmeye çalışıyordu. Bunu 3. bölümde “karşımıza aldığımız herkes, karşı cepheye geçer. Kazanmayı denemeliyiz.”

Örneğin Harbiye Bakanı Fevzi Çakmak, milli mücadele aleyhine telgraflar çekse de dizide yüzü asılan Atatürk, Çakmak’ın bir süre sonra Ankara’ya gelmesine karşı çıkmayacaktır.

Atatürk, kazanıcı olmaya çalışmaktadır. Kim zaman sessiz kalacaktır, geri adım atacaktır ama iş uzlaşmaz noktaya gelince devrimci tavrını ortaya koyarak kabul ettirecektir. “Kurucu Meclis-Fevkalade Yetkili Meclis” şeklindeki isim tartışmasına takılmaz, melenin özü önemlidir. Adına ne denirse densin sonuçta bu meclis kurucudur. Bu yönüyle fevkaladedir. Fakat Atatürk, İstanbul’daki Mebusan Meclisi Başkanı Celaleddin Arif Efendi’nin, Kazım Karabekir’in fevkalade meclisin anayasada olmadığına, dolayısıyla Ankara’da meclisin toplanmasına yönelik itirazını, “ne münasiptir, ne değildir, bekleyecek zamanımız yok!” tepkisini gösterecektir. Bu söz, Atatürk’ün meseleye devrimci yaklaşımını yansıtır. Milli mücadeleciler içindeki fikri ayrışmayı gösterir. Bu kişiler, daha sonra saltanatın kaldırılmasına da cumhuriyetin kurulmasına da itirazlar yöneltecektir.

Benzer şekilde padişah ve İstanbul Hükümetlerinin milli mücadelecileri ve Atatürk’ü karşılarına almamalarının sebeplerinden biri de taktiktir. Haklı bir mücadeleyi karşılarına alarak halkın tepkisini çekmek istememişlerdir. Bu taktikleri anlamazsak herkesi yalancı, hain, oportünist olarak görürüz. Örneğin işgalciler Damat Ferit’i görmek istiyor ve bir süre sonra padişaha baskı yaparak iktidara getirecektir. Bu neyi gösteriyor?

Damat Ferit Hükümetiyle Ali Rıza ve Salih Paşa Hükümetlerini bir tutmamak gerektiğini. Dahası İstanbul’da da mili mücadeleye yakın ve karşısında olan kesimlerin olduğunu, işgalcilerin milli mücadeleyle uzlaşmaya çalışan Salih Hulusi Paşa Hükümeti’ne razı olamayacaklarını, padişahın da olanlara koltuğunu korumak uğruna sessiz kaldığını gösteriyor. Kimileri ilk bölümde Atatürk’e rütbe ve nişanlarının iadesini anlamlandıramamış ve bunu, padişahın propagandasının yapıldığına yormuşlardı. Dizide Salih Hulusi Paşa’nın neden hükümet kurduğu, Mabeyn (saray) Başkatibi Ali Fuad’ın (Türkgeldi) memleketin daha kötüye gitmesinin önüne geçme ricasıyla olduğu belirtiliyor. Gerçektende Türkgeldi, anılarında sadaret (sadrazamlık) teklif edildiğinde Salih Hulusi Paşa’nın geri çevirmek istediğini ama ikna ettiğini şöyle anlatıyor:

“Sadaret için davet olunduğunu anlayınca ağlamaya başlayarak kat’iyyen kabul edemiyeceğini beyan eyledi. Ben de ahvâlin vehametinden ve Meclis-i meb’usanın müracaatından ve kendisi kabul etmeyince gene Ferid Paşa gelecek olursa tevellüd edecek netayic-i müessifeden (kötü sonuçlardan) bahisle kendisini kemal-i müşkilâtla ikna ederek âdeta zorla huzûr-ı hümâyuna soktum.”[2]

Ali Rıza Hükümeti’nden 8 Mart 1920’de kurulan sonra kurulan Salih Paşa Hükümeti de milli mücadeleyle iletişim ve uzlaşma içindedir. İngiliz Mr Ryan’ın, Salih Hulusi ve Fevzi Çakmak Paşaların yanında, hükümete Atatürk’ün tutuklattığı İngiliz subayların serbest bırakılmasına yönelik çağrısı, Fevzi Paşaca, Mustafa Kemal’in askerlikten, memurluktan istifa ettiğine dair yanıtıyla geçiştiriliyor. Hükümet taktik davranarak kendilerinin milli mücadeleyle ilgileri olmadığını ortaya koymuş ve böylece hükümetin devamına yönelik zaman kazanmaya çalışmışlardır.

İadenin milli mücadeleyle uzlaşma içindeki hükümet sayesinde olduğu şimdi anlaşılmış oluyor. Anadolu ile birlikte hareket etmek isteyen Sâlih Paşa, mebuslardan oluşturduğu bir heyeti Ankara’ya gönderse de işgalcilerin açıkça kınanıp reddedilmesini, aksi takdirde zora başvuracaklarını bildirmeleri üzerine 2 Nisan 1920’de istifa edecektir. Ne var ki milli mücadeleye sıcak bakan Sâlih Paşa Hükümeti de saltanattan kopup milli mücadeleye katılmamıştır. Atatürk devrimcidir, milli hükümetten yanadır. Sâlih Paşa Hükümeti saltanatçıdır.

Bunla beraber Damat Ferit’i, kendi yerine getireceklerini bilmekte ve dizide “bu olana kadar milli mücadeleye zaman kazandıracaklarını” belirtmektedir. Bu da olumludur. Fakat sonuçta saltanatçıdır, işgallere üzülmekle birlikte sakin davranıldığında emperyalistlerle uzlaşacağı fikrindedir.

İTTİHATÇILIĞIN MEMLEKET SEVDASI
Dizide şu diyaloglarla İttihatçılığın memleket sevdası işlenmektedir.

Mehmet Akif Ersoy, İttihatçı düşmanlığı yapanlara “particiliği bırakalım, bu, vatan davası” demektedir.

İngiliz Muhipleri Cemiyeti’nin, emperyalistlerin isteğini koşulsuz yerine getirme hevesindeki Damat Ferit’in İttihat-Terakki’ye saldırması, ters algıyla izleyene “o halde İttihatçılık, vatanseverliğin kökeni” fikrini düşündürtüyor.

İngiliz Muhipleri Cemiyeti Başkanının, İttihatçıları suçlayan ifadesini cesareti ve zekasıyla izleyicinin beğenisini kazanan Topkapılı Cambaz Mehmet’in yüzünü asarak dinlemesi, inceden İttihatçılığa saldırılmasını onaylamadığını gösteriyor. O da taktik gereği Rahip Frew’e İngilizlerin Müslümanlara yardım etmesinin iyi olacağını söylüyor.

KEMALİSTLERİN VE ATATÜRK’ÜN ‘İSLAM DÜŞMANLIĞI’NA YANIT
Özbekler Tekkesi’ndeki şeyhlerin aracılığıyla milletvekillerinin Ankara’ya kaçırılması milli mücadelede din adamlarının rolünü sergiliyor.

Mehmet Akif Ersoy, Meclisin çalışmalarına ara vermesinin düşmanın işine geleceğine dair kaygısını belirtmesi üzerine Ali Şükrü Bey, bu kabineden bir şey olmayacağını, milletvekillerin Ankara’da açılacak meclise gitmeye çalıştıklarını belirtiyor. Özbekler Tekkesi’ndeki şeyhler ve Mehmet Akif Ersoy üzerinden dindar kesimlerin milli mücadelenin, Atatürk’ün yanında olduğu işlenerek Atatürk’ün, Kemalizm’in dindarlarla sorunu olduğu yönündeki yaklaşımları çürütüyor

Özbekler Tekkesi’nin Halide ve Adnan Adıvar’ın, Ali Şükrü Beyin, Cami Bey gibi bazı milletvekillerin Ankara’ya geçişlerini yönlendirmesi kimilerinin iddia ettiği gibi “Atatürk’ten başka herkesin başarıda payı olduğu” iddiasını da yalanlıyor. Aslında bu, Atatürk’ün plancılığına ve örgütçülüğünü gösterir. Dahası bu kahramanların payını vermek vicdanidir. Tek kahraman yaratmaya özgü bakış açısı, milletin birikimini de küçümsemektir ve zorluklar karşısında mehdi bekler gibi Atatürk beklemeye yöneltir. Atatürk de gelmeyeceğine göre; farkında olmadan çaresizlik aşılarlar. Başka kahramanları da yansıtmak milletin içindeki cevheri gösterelim ki gelecek için cesaret bulalım.

DİZİNİN GÜNÜMÜZ AÇISINDAN ÖNEMİ
Dizi daha anlaşılır, Vahdettin’in işbirlikçiliği, koltuk düşkünü olduğu daha iyi vurgulanabilirdi, şu olabilirdi, bu olabilirdi. Belki de ilerleyen bölümlerde verilecek. Son ana kadar da “acaba başarı padişaha mal edilecek mi veya padişahın işgallerden sorumluluğu olmadığı belirtilecek mi?” kaygısında olunacağı ortada; ancak bu kadarı bile milli birliğe, Atatürk’e karşıt kesimlerin minderini tutuşturarak havalara zıplamalarına neden olmuştur. Örneğin Yavuz Bahadıroğlu, “Kemalistlerin rövanşıdır, Atatürk’ü övme dizisidir” dedi.

Kemalistlerin, ülkücülerin, sosyalistlerin, muhafazakarların; kısaca toplumun etnikçi olmayan her kesiminin tepki göstermesi tivitini silmesini sağladı. Özellikle Ülkü Ocağı Genel Başkanı’nın tepkisinin bunda rolün olduğu fikrindeyim. Zira Bahadıroğlu tivitini silerken “Konuya hassas yaklaşan ülkücü camia ile kardeşlik bağlarımız vardır” diye yazdı.

Ülkü Ocakları Genel Başkanı Dr. Sinan Ateş, Yavuz Bahadıroğlu’na şu şekilde tepki göstermişti:

“FETÖ’nün alternatif tarih tezlerinin savunucusu olan Yavuz Bahadıroğlu, hiçbir zaman Türk tarihini bütün olarak görmemiş ve romanlarında genç zihinlere gizli nifak tohumları ekmeyi vazife bilmiş bir yazar müsveddesidir.

Bir ticani kalıntısı olan Bahadıroğlu’nu memnun edebilmek için Türk tarihinin önemli bir bölümünü yok sayacak değiliz. Türk çocukları Gazi Mustafa Kemal Atatürk başta olmak üzere Türk tarihinin büyük simalarını asli kaynaklardan öğrenmeye devam edecektir.”[3]

Bahadıroğlu’nun Türk-İslam sentezi üzerinden kurmaya çalıştığı bağ Atatürk kayasına çarptı. Bahadıroğlu zihniyetindekilerin tepkisi Atatürk’te birleşme çağrımızın ne kadar gerçekçi olduğunu gösteriyor.

Dizi, tarihi yönü yanında MİLLİ-GAYRİMİLLİ SAFLAŞMASI’nın bir ölçeği olma işlevi kazanmıştır. Emperyalizme ve etnik, dini, mezhebi farklılıkları kaşıyanlara karşı milli birliği savunanlar; yani millici kesim BAHADIROĞLU anlayışındakilere karşı bir araya gelmelidir. Bahadıroğlu’na tepki gösteren kesimlerin farklı siyasetleri taşımalarına rağmen millici olmaları önemlidir. Diziyi ATATÜRK’TE BİRLEŞMEK bakımından izlemek gerekir.

Dini, Atatürk’ü, laikliği kullanarak milleti kutuplaştırmaya çalışanlara karşı milletimizi birleştirmeye çalışalım.

[1] Atatürk’ün Bütün Eserleri, c.19, Kaynak Yayınlan, İstanbul, 2006, s.31-32.

[2] Ali Fuad Türkgeldi, Görüp İşittiklerim, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1949, s.279.

[3] “Ülkü Ocakları Başkanı Ateş: Yavuz Bahadıroğlu nifak tohumları ekmeyi vazife bilmiştir”, Türkgün, 29.3.2020, erişim tarihi 30.3.2020, https://www.turkgun.com/ulku-ocaklari-baskani-ates-yavuz-bahadiroglu-nifak-tohumlari-ekmeyi-vazife-bilmistir-haber-119105

VATANSEVER FEDAİ RUHU,DİZİNİN ALTIN CÜMLESİ,İÇ CEPHEDEKİ SAVAŞ
Bugün Pazartesi değil mi, akşam saat 20.00’de TRT 1 ekranının başındayız. Ya İstiklâl Ya Ölüm dizisinin yeni bölümünü izleyeceğiz.

İki haftadır yayımlanan bölümleri izlemediyseniz, başta özetler veriliyor. Ayrıca TRT 1 sitesinde eski bölümleri de bulabilirsiniz.

TARİHE YÖN VEREN KIRK GÜN

Kemalist Devrimin 100. yıldönümünün eşiğinde işlenecek konu tam da buydu. 16 Mart 1920 – 23 Nisan 1920 arasındaki kırk günden söz ediyoruz. Özenli okuyucularımız, sağ olsunlar hesabı yapıp 38 gün diyecekler. Önden arkadan birer günü eklersek, 15 Marttan 24 Nisana kırk gün eder.

TRT 1’deki dizi, senaryosuyla, yönetimiyle, oyuncularıyla o kırk günü ustaca ve coşkuyla anlatıyor.

İKİ İKTİDAR ODAĞI ARASINDA HESAPLAŞMA

O kırk gün, Rotaları izleyen okuyucularımız hatırlayacaklar, Anadolu’daki Devrimci Hükümet odağı ile İstanbul’daki Saray Hükümeti arasındaki iktidar mücadelesinin iyice kızıştığı günler.

Yalnız Anadolu Devrimcileri ile İstanbul Hükümeti arasında değil, her iki iktidar odağının kendi içindeki çelişmelerin de alevli olduğu bir dönem.

Kırk günün hemen öncesine göz atacak olursak:

Mustafa Kemal Paşa’nın 19 Mayıs’ta Samsun’a çıkarken yöneldiği hedef, Anadolu’da İstiklâl Savaşını yönetecek Millî Hükümeti kurmaktı. Nutuk’un başlarında bu görevi şöyle özetler: “Osmanlı hükümetine, Osmanlı padişahına ve Müslümanların halifesine isyan etmek ve bütün milleti isyan ettirmek lâzım geliyordu.” (Atatürk’ün Bütün Eserleri, c.19 –Nutuk- , s.31)

'İSTANBUL ANADOLU’YA TABİ OLACAK!'

18 – 22 Haziran 1919 günleri arasında Amasya’da yapılan Komutanlar Toplantısında tartışılan asıl konu, hükümet sorunudur. Mustafa Kemal Paşa’nın ısrarı üzerine alınan gizli kararda, Anadolu’da “gereğinde geçici idare kurulması” kabul edilir. “Gereğinde” sözcüğü Millici komutanlar arasındaki uzlaşmayı ifade ediyordu.

21-22 Haziran 1919 günü yayımlanan Amasya Genelgesi’nde bu gizli karar yer almaz. Ancak Mustafa Kemal Paşa’nın 22 Haziran günü İstanbul’daki bazı önemli şahsiyetlere yolladığı özel mektupta, yeni koşulların işareti verilir: “Artık İstanbul Anadolu’ya hakim değil, tâbi olmak mecburiyetindedir.” (Atatürk’ün Bütün Eserleri, c.19 –Nutuk- , s.44; c.21 –Nutuk III- , s.33-34 ) Anadolu, Saray Hükümetine Atatürk’ün ifadesiyle asî olmuştur.

İÇ CEPHEDEKİ SAVAŞ

Erzurum ve Sivas Kongrelerinde kurulan Heyeti Temsiliye, aslında Anadolu’daki Devrimci Hükümetin kendisidir. İktidar Savaşında artık Anadolu’nun bir Hükümeti vardır. O hükümetin başında bulunan Mustafa Kemal Paşa, öncelikle Padişahı değil, İstanbul’daki Damat Ferit Paşa Hükümetini hedef alır. Damat Ferit, Anadolu’nun üzerine silahla yürümeye kalkınca, İstanbul hükümeti bölünür ve 2 Ekim 1919 günü düşürülür. Böylece Ali Rıza Paşa Hükümeti kurulur. İngilizler bu olaya “Küçük İhtilal” adını vermişlerdir. Küçük İhtilali başaran siyaseti yöneten Mustafa Kemal Paşa’dır.

İSTANBUL’DAKİ BÖLÜNME

TRT 1’deki dizide, bu yazdığımız 16 Mart öncesi yer almıyor. Ancak 16 Mart’a giden ve sonrasındaki süreçte İstanbul’daki bölünmenin altını çizerek tarihsel gerçeği yansıtıyor. Diziyi bu açıdan eleştirenler, Mustafa Kemal Paşa’nın başarılı siyasetini anlamayanlardır.

İstanbul’daki Ali Rıza Paşa Hükümeti, Anadolu’daki Millî Hareketi ve Teşkilatı tanır. Mustafa Kemal Paşa ise, Ali Rıza Paşa Hükümetini destekler, ancak Millî Teşkilatı korur.

Ali Rıza Paşa Hükümetinin Bahriye Nazırı Salih Hulusi Paşa, 20-22 Ekim 1919 günlerinde Amasya’da Mustafa Kemal Paşa, Rauf Bey ve Beki Sami Bey ile görüşür ve Millî Mücadelenin amaçlarını kabul eden Amasya Tutanağını imzalar.

Ne var ki, 1920 yılının Mart ayı başında Ali Rıza Paşa, İngiliz baskısına dayanamaz ve hükümetten çekilir. Bunun üzerine Mustafa Kemal Paşa, bir telgraf fırtınası örgütleyerek, Padişah Vahdettin’den “Millî emelleri hakkıyla tatmin edebilecek saygın bir hükümet kurulmasını” talep eder. 8 Mart 1920 günü Salih Hulusi Paşa sadrazamlığa atanır. (Atatürk’ün Bütün Eserleri, c.19 –Nutuk- , s.298 vd.)

Bu olayları bilirsek, Dizideki Salih Hulusi Paşa, Fevzi Paşa (Çakmak), Çobanlı Cevat Paşa karakterlerini de anlarız. Onlar, İstanbul’daki Millicilerdir.

DİZİNİN ALTIN CÜMLESİ: ‘İSTANBUL BİTMİŞTİR’

Sivas Kongresi sonrasında 16-29 Kasım 1919 günleri arasında toplanan Heyeti Temsiliye de kendi içinde faklı eğilimleri içermektedir. “İkinci Komutanlar Toplantısı” diye de anılan, 13 gün süren o hararetli tartışmaların tutanağı Atatürk’ün Bütün Eserleri’nin 5. cildinde yer alıyor. İstiklal Savaşının stratejisini anlamak isteyen herkes okumalıdır.

Mustafa Kemal Paşa, Meclisi Mebusan’ın Anadolu’da toplanmasını arkadaşlarına kabul ettiremez. Kendisi Erzurum Mebusu seçildiği halde, İstanbul’daki Meclisi Mebusan toplantısına katılmaz. 27 Aralık 1919 günü Ankara’ya gelir ve karargâhını örgütler. TRT 1 Dizisi, o karargâhın mücadelesini çok iyi canlandırıyor.

İşte Dizi bu gelişmelerden sonrasını önümüze getiriyor. Sürecin 16 Mart 1920’ye uzanan gelişmeleri Kemalist Devrim – 4 Kurtuluş Savaşında Kürt Politikası başlıklı kitabımızın 174-215. sayfalarında inceleniyor.

İngilizlerin 16 Mart 1920 günü İstanbul’u işgal etmesi ve arkasından Meclisi Mebusan’ı basması, Devrimci Mustafa Kemal Paşa’nın önceden gördüğü olaydır. Bu olayı TRT 1 Dizisi, Atatürk’ün ağzından “İstanbul bitmiştir” diye yansıttı. Dizinin altın cümlesidir. Çünkü iç cephedeki savaşta Ankara galip gelmiştir. 23 Nisan’a giden süreç başlamıştır.

ATATÜRK’ÜN STRATEJİK DOĞRULUĞU VE TAKTİK YETENEĞİ

İki haftadır izlediğimiz bölümler, Dizinin senaryosunun tarihsel gerçeklere göre yazıldığını gösteriyor. Merkezde Mustafa Kemal Paşa var. Dizi, onun stratejik doğruluğunu işliyor. Ayrıca İstanbul’daki bölünmeyi değerlendiren taktik yeteneğini de ortaya koyuyor ve sanırım koymaya devam edecek.

Dizi, Millici Devrimcilerin yanındadır. İttihat Terakki düşmanlığının haksızlığını ve yanlışlığını da vurguluyor. Milletin bütün güçlerinin ve özellikle öncülerin Mustafa Kemal Paşa önderliğinde birleşmesi sürecini çok iyi veriyor.

TECRÜBELERİN ÖĞRETMENLİĞİ

Sarayın yakınlarındaki insanlar da kendi tecrübeleriyle Millici kampa katılıyorlar. Damat Ferit Paşa’nın Sır Katibi Hikmet Efendinin kızı Nazan örneğinde yalnız gençlik aşkını değil, vatan aşkını görüyoruz. Bu akşam, öyle gözüküyor ki devamı gelecek. Tecrübeler, yalnız o günlerde değil bugün için de en iyi öğretmendir.

VATANSEVER FEDAİ RUHU

Paşalar ve memurlardan telgrafçılara ve esnafa, kabadayılardan din adamlarına kadar İstanbul’un bütün millicileri, Mustafa Kemal Paşa önderliğindeki Millî Hareketin başarısı için fedaî ruhuyla çalışmaktadır. İngiliz işgaline, işbirlikçilere ve düşman istihbarat ağına karşı gizli örgütlenme, izleyenlere heyecan veriyor.

Dizi, işgalin yaşattığı ıstıraplar ve utançlar yanında vatansever coşkuları, duygularımızı ateşleyerek yansıtıyor. O günlerin acılarını ve sevinçlerini paylaşan gözyaşları birbirine karışıyor. Bu açıdan drama bizim insanımıza etkileyen sahnelerden oluşuyor.

TARİHSEL GERÇEKLERE UYAN İÇTEN OYUNCULUK VE BAŞARILI YÖNETİM

Dizide İlker Kızmaz’ın oyunuyla gerçeğe uygun, zarif olduğu kadar kararlı bir Mustafa Kemal Paşa canlandırılıyor.

Topkapılı kabadayı Cambaz Mehmet karakterine hayat veren Birkan Sokullu, Telgraf Memuru İhsan Bey rolünde Rıza Kocaoğlu, Halide Edip’i yaşatan Dolunay Soysert, Mehmet Akif’i bugüne taşıyan Mehmet Özgür, ilk bakışta birbirlerine aşık olan Darülfünun talebesi Galip ile Sır Kâtibinin kızı Nazan rollerinde Hilmi Cem İntepe ile Melis Sezen ve paşalardan tekke şeyhlerine kadar bütün karakterler, usta işi bir yönetim altında tarihsel kişiliklerine uyan, abartısız ve içten gelen oyunculukla canlandırılmış.

23 Nisan’ın 100. Yılını selamlayan güzel bir dizi. Yönetmenimiz ve sanatçılarımız başta olmak üzere emeği geçen herkesi kutluyoruz.

Uydurma bilgileri yalanlıyor tarihsel zemine oturuyor
Atatürk’ün stratejisini ve öngörülerini, olacaklara ilişkin yaptığı gerçekçi hesapları, dizide açıklığı ile görüyoruz. Diğerlerinin de onun liderliği altında birleşebildiğini… Farklı eğilimleri olsa da…
Uydurma bilgileri yalanlıyor tarihsel zemine oturuyor
PROF. DR. HAKKI UYAR/DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ TARİH BÖLÜMÜ
Dokuz Eylül Üniversitesi Tarih Bölümünden Prof. Dr. Hakkı Uyar, TRT'nin “Ya İstiklal Ya Ölüm” dizisini merakla izleyenlerden. Tarih danışmanından senaryo yazarına kadar, diziyle ilgili her konuda bilgi sahibi. Prof. Dr. Hakkı Uyar, sorularımızı şöyle yanıtladı:

n Dizi tarihi gerçekleri yansıtıyor mu?

Diziyi başından itibaren ilgiyle izliyorum. Bir Cumhuriyet tarihçisi olarak TRT’nin nasıl bir dizi ortaya koyacağını açıkçası oldukça merak ediyordum.

Dizinin tarih danışmanlığını Marmara Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Ali Satan yürütüyor. Kendisi alanın, gerçekten iyi akademisyenlerinden. Diziyi konu alan döneme dair (1920-1926) İngiliz yıllık raporlarında Türkiye konusuna ilişkin kitapları var. Dolayısıyla konuya hakim, yerinde bir danışman seçimi…

Yine diziye katkı sağlayanlar arasında Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesinden akademisyenler de var. Bunlardan biri benim öğrencim. Dizinin web sayfasını bu grup hazırlamış ve senaryo denetimini yapmış. Tarihi kişilikler hakkında bilgi de vermişler. (Dizinin web sayfası: https://yaistiklalyaolum.com.tr/ ) Web sayfasında tarihi kişilikler, belgeler ve dizi hakkında bilgi verildiği gibi, bazı kısa görüntüler de paylaşılmış.

Dizide İstanbul Hükümetlerinin Anadolu ile ilişkilerinde hükümetler arasındaki farklar, Damat Ferit Hükümetlerinin açık ihaneti ve işbirlikçiliği, Vahdettin’in durumu elden geldiğince anlatılıyor. Bu açıdan çok bir sıkıntı görülmüyor. İlk üç bölüm itibarıyla… Benim açımdan Vahdettin’i nasıl gösterecekleri meselesi turnusol kağıdı idi. Şimdilik dengeli gidiyor.

Dizide gerçek olmayan bir iki karakter var. Bir aşk hikayesi yaratılmış. Galip-Nazan aşkı gibi… Bu da gayet normal. Dizin gerçekliğine engel oluşturmuyor.

Dizi ekibini ve yönetmenini de tebrik etmek gerek. İlker Kızmaz, Birkan Sokullu, Dolunay Soysert, Osman Sonant, Mehmet Özgür, Rıza Kocaoğlu, Hilmi Cem İntepe, Melis Sezen, Ushan Çakır ile Altan Erkekli ve Kenan Bal gibi isimlere kadrosunda yer veren dizinin senaryosu Funda Çetin’e ait. Yapımını Kirli Kedi & Atlantis Yapımın üstlendiği 'Ya İstiklal Ya Ölüm’ün yönetmen koltuğunda ise Yasin Uslu var.

MUSTAFA KEMAL'İN ROLÜ VE KİŞİLİĞİ
n Mustafa Kemal Paşa karakteri tarihsel rolüne ve kişiliğine uygun işleniyor mu?

Dizide Atatürk’ün etkisinin azaltılacağı, diğer kahramanların ön plana çıkarılacağı gibi endişeler mevcuttu. Ancak tarihsel gerçeklikle örtüştüğü açık bir şekilde görülüyor. Topkapılı karakterinin ön plana çıktığı söylenebilir; ama o da, “Mustafa Kemal Paşa için alemi yakarım” diyecek kadar Mustafa Kemal Paşa’ya bağlı…

Atatürk’ün stratejisini ve öngörülerini, olacaklara ilişkin yaptığı gerçekçi hesapları, dizide açıklığıyla görüyoruz. Diğerlerinin de onun liderliği altında birleşebildiğini… Farklı eğilimleri olsa da…

'GERÇEKLERİN GÖRÜLMESİNE FIRSAT SAĞLAYABİLİR'
n Dizide öne çıkarılan vurgulardan günümüz için çıkan sonuçlar neler?

Kurtuluş Savaşı’nda Mustafa Kemal’i Vahdettin’in Samsun’a gönderdiği, Mustafa Kemal’i İngilizlerin desteklediği gibi uydurma bilgileri yalanlayan, tarihsel zemin üzerine oturan bir diziyle karşı karşıyayız. Son günlerde dizi bazı çevrelerde rahatsızlık yarattı. Kadir Mısıroğlu gibi isimlerin yerini Yavuz Bahadıroğlu (gerçek adı Niyazi Birinci) gibi hamasi romanlar yazmaktan başka bir şey yapmayanların eleştirileri aldı. Bahadıroğlu’nun eleştirileri ve iktidara yönelik dolaylı tehdidi dikkate alındığında Osmanlı’yı yücelten dizilerin varlığı övülürken, dizinin çekilmesinin Kemalistlerin rövanşı olduğu eleştirisi yapılıyor. Emperyalizme ve yerli işbirlikçilerine karşı yürütülen savaşın lideri Mustafa Kemal Atatürk’tür. Osmanlı da Cumhuriyet de Türk tarihinin bir parçasıdır. Tarihsel devamlılığın ürünüdür. Bu dizi ve Bahadıroğlu gibilerin tepkilerinin, gerçeklerin görülmesine bir kere fırsat sağlayabileceği umudunu taşıyorum.

‘Belgeleri okudum senaryo sağlam’
'Bazı noktalardan uzak durulmaya çalışılıyorsa da dizi şu üç haftalık hali ile bilimsel olarak sağlam temellere oturtulmuş ve son dönemdeki diziler içinde otantikliği ile önem kazanmış durumda.'

DOÇ. DR. MEHMET EMİN ELMACI
TRT'nin 'Ya İstiklal Ya Ölüm' dizisine ilişkin değerlendirmelere, bugün Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsünden Doç. Dr. Mehmet Emin Elmacı ile devam ediyoruz. Doç. Dr. Elmacı, "Dönemin iç ve dış belgelerini görmüş ve Osmanlıca gazetelerini hem de gün gün okumuş bir tarihçi olarak, dizinin sağlam bir temele oturtulduğu söylenebilir" diyor. İşte sorularımız ve Doç. Dr. Mehmet Emin Elmacı'nın verdiği yanıtlar:

'KOCAGÖZ'ÜN KALPAKLILAR ROMANININ KOKUSU...'
Dizi gerçekleri yansıtıyor mu?
Maalesef ki devletimin ve bizlerin olması gereken TRT’si, son dönemlerde, dizilerinde tarihi siyaset gözüyle verdiği için biz akademik tarihçilerin güvenini kaybetmiş durumdaydı. Açık söylemek gerekirse tam da bu nedenle, TRT'de ülkenin kuruluşunu ve onda emeği geçenleri, omurgası sağlam bir projeksiyon içinde veren bir dizi görmek beni şaşırtmadı desem yalan olur.

Bir kere dizide, Samim Kocagöz'ün o muhteşem eseri 'Kalpaklılar' romanının epey bir kokusu var... Damat Ferid Paşa’nın sır katibinin Amerikan kolejli kızı ile millici genç ilişkisi romandan verilmiş. Ayrıca diziye yayın öncesinden çok emek verildiği görülüyor. Akademisyenlerin de katıldığı bir internet sayfasında tarihi kişilikler ve belgelere yer verilmiş. Senarist bir hukukçu ama Veda ve Fatih gibi tarihi dizilerin de senaristliğini üstlenerek kendini kanıtlamış.

Dizide 'Atatürk, Sultan Vahdeddin ile değil Damat Ferit ile sıkıntı yaşamıştır' şeklindeki yorum şu ana kadar işlenmiş. Ayrıca engellemeler sadece İngilizler ve Damat Ferid üzerinden verilmiş. Ancak şunu belirtmeliyiz ki dizideki olayların devamında, Nisan ayı başında Vahdettin’in, İngilizlerin istediği ve 'hainliği' ortaya çıkmış bir kişi olan Damat Ferid Paşa’yı tekrar Sadrazam yapması gerçekleşecek. Ayrıca 11 Nisan 1920’de yine Vahdettin’in bildirisi ve Damat Ferid hükümetinin de Dürrizade fetvası da yayınlanacak ve Ankara’daki milli teşkilatı 'dinsiz, vatan haini, asi' olarak niteledikleri ve halkı da halifeye karşı gelen 'asilerle, dinsizlerle' savaşmaya çağırmaları ve ardından da 'Halifelik ordusu' ile kardeşi kardeşe düşürtecek bir girişim gelecek.

Bunların dizide nasıl verileceği şimdilik muamma. Ama bunları dizide bulmanın imkanı olmayacak diye düşünüyorum. Buna rağmen bazı noktalardan uzak durulmaya çalışılıyorsa da dizi şu üç haftalık hali ile, bilimsel olarak sağlam temellere oturtulmuş ve son dönemdeki diziler içinde otantikliği ile önem kazanmış durumda.

'MUSTAFA KEMAL PAŞA’NIN LİDERLİĞİNİ GÖRMEK'
Mustafa Kemal Paşa karakteri tarihsel rolüne ve kişiliğine uygun işleniyor mu?
Görüldüğü üzere dizi tarihi belgelere dayanıyor ve omurgası sağlam kurulmuş. Mustafa Kemal Paşa’nın Ankara’dan yazdığı ve Anadolu’ya duyurduğu bildiriler zaten en başından beri Osmanlıcaları da olan otantik bildiriler. Verilen İstiklal Savaşı’nı cümleleriyle yönlendiren, emirleriyle yöneten hatta İstanbul’dan kaçanların takip edecekleri yolları bile önceden belirleyen bir Mustafa Kemal Paşa’nın varlığı ve liderliği, taraflı tarafsız belgelerde ve anılarda zaten biz akademisyenlerin bildiği bir şeydi. Bunu dizide görmek bizler için önemli.

'VAHDETTİN KARIŞMIYOR GİBİ GÖSTERİLSE DE...'
Dizide öne çıkarılan vurgulardan günümüze çıkan sonuçlar nelerdir?
Dizinin, 1950’lerde DP tarafından yasaklanana kadar, orada verilen şehitlerimiz için İstanbul merkezli anması yapılan '16 Mart işgali' ile başlaması ve İngiltere’nin hedef alınması önemli. Bundan çekinilmemiş.

Dönemin iç ve dış belgelerini görmüş ve Osmanlıca gazetelerini hem de gün gün okumuş bir tarihçi olarak dizinin, sağlam bir temele oturtulduğu söylenebilir. O temel, hem iç hem dış belge ve gazetelerden de takip edilebilen, dönemin tüm Atatürk’e karşı olanlarının bile anılarında kabul ettiklerine dayanıyor, yani gerçeklere…

Her ne kadar dizide Vahdettin hâlâ sessiz ve tepkisiz, sanki hiçbir şeye karışmıyor gibi gösteriliyorsa da, sağlam tarihi bilgilerle dizinin, gençlerimiz için, yıllardır atılan tarihi yalanlardan daha katkılı olacağını, gençlerin liderini ve mücadelesini daha iyi tanıyacağını düşünüyorum.

(*) Doç. Dr. Mehmet Emin Elmacı: Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.

'Bağımsızlık savaşımızı göstermesi olumlu'
Dünya ve ülkemiz yeni bir siyasal döneme girmiştir. Atatürk devrimleri ekmek gibi su gibi ihtiyaç, ülkemizin ve milletimizin geleceği için en fazla sarılmamız gereken köktür. Ancak dönemi öğrenmek için, sahih kaynaklardan doğru bilgilerle öğrenilmesi gerektiği çağrısını da yapmamız gerekir.

DR. ALİ ŞAHİN
Genç tarihçilerimizden, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Araştırma Görevlisi Dr. Ali Şahin, TRT'nin 'Ya İstiklal Ya Ölüm' dizisini genel olarak başarılı bulduğunu söylüyor, "Oldukça etkileyici bir sahneyle başlıyor. Oyunculuk seçimi ve prodüksiyon oldukça başarılı" diyor. 'Dizi gerçekleri yansıtıyor mu' sorusuna Dr. Şahin'in yanıtı "Tarihsel olaylar önem sırasına göre özenli bir biçimde ve içerikle aktarılmış" biçiminde. Dr. Ali Şahin, Mustafa Kemal Paşa’nın tarihsel rolüne ve kişiliğine dair vurguların, ikinci bölümden sonra doğru bir biçimde aktarıldığını belirtiyor. Ancak Dr. Şahin, belli uyarıları ve itirazları olduğunu da vurgulayarak 'Günümüz açısından çıkan dersler' sorumuz da dahil, tüm sorularımızı tek bir bütünlük içinde yanıtlamayı tercih etti. İtiraz ve eleştirilerini üç madde halinde formüle eden Dr. Ali Şahin'in değerlendirmesini sunuyoruz:

15 MAYIS 1919 DAHA ANLAMLI OLURDU
1. Öncelikle dizinin zamanlamasının başlangıcı anlamlı. 16 Mart 1920’de İstanbul’un işgaliyle başlaması, mili mücadeleyi yansıtmak bakımından ne derece isabetlidir? Aslında milli uyanış ve işgallere karşı milli bilincin oluşması daha anlamlı bir tarih olan 15 Mayıs 1919’da İzmir’in işgaliyle başlamıştı. Bu işgal, Mustafa Kemal Paşa ve Heyeti Temsiliye açısından bir katalizör işlevi görecek, Kuvayı Milliye direnişleri ve örgütlenmelerinin çoğalması ve tek bir elde toplanması sürecini tüm yurtta dalga dalga hızlandıracaktır. Çünkü aslında bu dizide Mustafa Kemal’in, Mebusan Meclisi’nin işgali, Rauf Bey ve Kara Vasıf Bey’lerin götürülmeleri sonrası dile getirdiği 'fırsat', İstanbul’un değil de,daha çok İzmir’in işgali sonrası doğmuştur. Çünkü İtilaf devletlerinin bu ölçüde pervasızlaşacağı düşünülmemiş, üstelik Yunan askerinin İzmir’e çıkarılması aslında bardağı taşıran damla olmuştur. Mesele ülkenin bağımsızlığıyla birlikte 'halkın canına, namusuna, hatta dinine saldırı olarak algılanmış', Kuvayı Milliye’nin esas büyük 'patlaması' bu dönemden sonra yaşanmıştır. Olay yalnızca Ege’de değil ülke sathında büyük infiale yol açmış daha önce mücadeleye katılmaya tereddütlü kitleler bu tereddütlerinden kurtulmaya başlamışlardır. 16 Mart 1920 tarihini başlangıç alırsanız ki zaten dizi bu tarihi ifade ederek başlıyor; büyük ölçüde sonraki siyasal gelişmeleri baz alarak bir algı oluşturursunuz. Oysaki genel izleyici kitlesi bakımından elzem olan meselenin esasını teşkil eden, önceki çok kısa dönemdir.

İSTANBUL’UN İŞGALİ 'GELİYORUM' DİYORDU
2. Hangi dönemdir? İsmi 'Ya İstiklal Ya Ölüm' olan bir dizide doğal olarak bu sloganın ortaya çıkış dönemine dair bir bölüm ya da bilgilendirme gereklidir. Elbette bu bir dizidir, sonuçta kurguya dayalı yönleri de olabilir. Ancak böylesine önemli bir konuda olması, yalnızca bir sanat eserine yaklaşımın ötesinde hassasiyetler gerektirir. Eksik yönleri söylemek de bizim borcumuz olmalıdır. İstanbul’un işgali zaten 'geliyorum' diyordu ve bu açıdan siyasal gelişmenin bir sonucudur, 'nedeni' değildir. İzmir’in işgali öncesinde ve sonrasında ülkede yayılan Kuvayı Milliye hareketi Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışı sonrası merkezileşme yönünde ilerlemiş, Havza genelgesi ile bir milli bağımsızlık ve milli irade manifestosu olan Amasya genelgesi, kongreler süreciyle pekişmiştir. Tarihçilikte varsayım olmaz, fakat kim bilir bu gelişmeler olmasaydı, belki de Ankara’da 'ikinci bir iktidar merkezi' oluşmuş olmasaydı, İstanbul bu denli bir işgale uğramayacak, klasik bir İngiliz sömürgesi olarak idame ettirilecekti. Zaten Sevr’in maddelerinden de böyle olacağını resmi- belgeli olarak da biliyoruz. Sevr’i yırtıp atan bu iradedir. Yoksa gelişmelerin kendiliğinden süregiden hikayesi değil.

PADİŞAH VAHDETTİN VE İSTANBUL HÜKÜMETİ
3. Daha çok Padişah Vahdettin’in ve Sadrazam Damat Ferit’in kurduğu hükümet sonrası hatırlatılır, eleştiri anlamında. Oysa Vahdettin, daha milli mücadeleyi başında boğmak için elinden gelen bütün siyasi ve askeri olanakları seferber etmiştir. Aslında sözüm ona Vahdettin’in milli mücadele yanlısı olduğunu ve Mustafa Kemal’in onun izniyle Anadolu’ya geçtiği fikrini işleyenler, genelde bu birinci dönemin olgularını ve belgelerini 'flulaştırma'ya özen gösterirler. Çünkü bu olgular bu 'tez'leriyle temelden tezatlık göstermektedir.

İstanbul hükümeti kendisine göre hedefi 'doğru' belirlemiştir. Çünkü aslında ünlü komutanlar toplantısında bile bir birlikten söz edilemez. Mümkün olduğunca, daha yeterli güce ulaşmadan milli mücadele kuvvetlerini bölmek ve boğmak siyaseti izlenmiştir. Anadolu saflarında ise hâlâ 'bölgesel kurtuluş çareleri' aranmaktadır. O dönem için en kritik konumda olan Kazım Karabekir Paşa dahi henüz tam olarak ikna olmamıştır.

NESNELLİĞİN ÖNEMİ
Bunu, şu an bir Vahdettin tartışması açmak veya bizi dizi üzerinden toplumda 'gereksiz' bir kamplaşma yaratmak için söylemiyoruz. Giderek, yalnızca uzman olmayanların değil, konunun bazı uzmanlarının bile 'nabza göre şerbet vermek' amacıyla, nesnelliği olmayan şeyleri akademik düzlemde de 'niyet' okuyarak dillendirmeye başladıklarını görüyoruz. Bu ise oldukça tehlikelidir.

Tarih bilimi nesnellikle, 'olanla', topluma olduğu haliyle aktarılması gereken olgularla uğraşır. Belki de bugün Kovid-19 sorununa çare arayan tıp bilimi kadar önemlidir. Nedeni, insanı olmadık bilgilerle uyuşturabilirsiniz. Kafanızdaki, niyete dayalı düşünceleri olguların yerine koyup farklı bir tarih algısı yaratabilirsiniz. Bu ise o milletin bütün sosyo-ekonomik, tarihsel-siyasal geleceğine doğrudan etki eder. Moral değerlerini etkiler. Bilinç olarak felakete de sürükleyebilir. Doğru tarih bilincine erişmiş kuşakların yetişmesine de olanak tanıyabilir. Bu kadar önemlidir.

VAHDETTİN’DEN HİÇ BAHSEDİLMİYOR
Bu dizide ise bu mesele, kanımca biraz derinden yapılıyor. Dizinin ilk iki bölümünde padişah Vahdettin’den adeta hiç bahsedilmiyor. Dizinin sahnesinden bir parça bunu çok güzel ifade ediyor.

“Sanki efendim ülkede bir anarşi ortamı var gibi, ne idüğü belirsiz hükümetlerin biri iniyor biri çıkıyor. Olayların sorumluluğu ülkeyi işgal eden İngilizlere atılmış. Padişah adeta buhar olup uçmuş durumda. Vatan zalim İngilizlerin işgali altındadır ve halk buna karşı direnecektir.”

TEMEL REFERANS NOKTAMIZ ELBETTE NUTUK’TUR
Dizi üzerine fazla ahkam kesmektense bir vurgu yaparak bitirmek okurlar açısından daha anlamlı olacaktır. Bu dönem aralığına ilişkin elbette yazılacak çok şey var. Ancak temel referans noktamız elbette Nutuk’tur. Nutuk bazılarına göre 'yalnızca bir hatırattır'. Bazılarına göre dönemin 'öznelliği' (yani duygusal ve tek yanlı denmek isteniyor) içinde yazılan bir metindir. Oysa, hatırat gibi okunabilecek bir metinden öte anlamlar içerir. Çok uzun bir dönemi, çok rafine ve en önemli, can alıcı olay ve kişileriyle anlatan bir metindir. Yazıldığı dönem itibariyle değil, fakat sonraki yıllarda Nutuk’taki kişiler ve olayların belgelerle ve farklı anlatıların birbiriyle örtüşmesiyle, hatıratın ötesinde temel bir belge olduğu ispatlanmıştır. Mesela Kaynak Yayınları’nın 'Atatürk’ün Bütün Eserleri' çalışması da bu anlamda önemlidir. 'İspat' bilimin ulaşacağı son hedeftir.

Yalnızca haklılığı ispat değil, Türk Devrimi karşısında kim ne yapmış, hangi 'günahları' ya da 'sevapları' işlemiş, aslında bunun belgesidir. Daha ayrıntılı örneklerini en fazla Rus ve Çin devrimlerinde en somut haliyle görmek mümkün. Lenin ve Mao Zedong da kendi devrimlerini satır satır, süreci adeta günlük gibi, ama aynı zamanda tarihe kalan en kristalize ideolojik siyasal metinler olarak yazmışlardır. Olayları anlatırken en girift-karmaşık ideolojik siyasal sorunları ve halka yapılan siyasal çağrıları iç içe geçirmişlerdir. Tarihe yalnızca eylemciler olarak değil büyük teorisyenler olarak geçmeleri de bundandır. Mustafa Kemal’in büyüklüğü de buradan gelmektedir.

İtirazlarımıza rağmen, böyle bir dizinin yayınlanması, sonuçta, ülkemizin önündeki siyasal görevleri milletimizin daha iyi anlaması, bağımsızlık savaşımızın hangi koşullarda olgunlaştığını görmesi bakımından olumludur. Dünya ve ülkemiz yeni bir siyasal döneme girmiştir. Atatürk devrimleri ekmek gibi su gibi ihtiyaç, ülkemizin ve milletimizin geleceği için en fazla sarılmamız gereken köktür. Ancak dönemi öğrenmek için, diziyle sınırlı kalınmaması ve daha derinlemesine, sahih kaynaklardan doğru bilgilerle öğrenilmesi gerektiği çağrısını da yapmamız gerekir.

'Her ileri atılış geçmişteki temele dayanır'

'Kuşkusuz izlediğimiz, sonuçta bir filmdir. Belgesel değildir. Kurgular, bağlantılar, yan öyküler olacaktır. Ama ana tema şimdiye kadar bozulmamıştır. Destekleyen niteliktedir. Önemli olan da bu yan katkılarla verilen iletidir.'
'Her ileri atılış geçmişteki temele dayanır'
ŞULE PERİNÇEK (*)
Vatan Partisi Genel Başkan Yardımcısı, Gazeteci Şule Perinçek, TRT'nin 'Ya İstiklal Ya Ölüm' dizisini, adından başlayarak değerlendirdi ve günümüze bağladı.

Perinçek, dizi için başta “Kemalistlerin rövanşı” diye bir yorum yapıldığını hatırlatıyor ve şöyle sürdürüyor: "Mesele bir kündeye getirme değil, abartısız gerçeklere dayanmadır. Senaryo çoğu zaman belgelere dayanıyor. Alıntılar doğrudan yapılıyor. Döne döne elimizden çok geçtiği için neredeyse her cümleyi tanıyorum. Atatürk'ün Bütün Eserleri'nden, tutanaklardan ve tegraflardan, parmağınızla izleyebilirsiniz."

Şule Perinçek'in, sözünü ettiği 'Atatürk'ün Bütün Eserleri' başlıklı dev araştırmaya Genel Yayın Yönetmeni olarak liderlik etmesi de, aşağıda okuyacağınız eleştirilere değer katıyor:

ADINDAKİ ANLAM
Dizi gerçekleri yansıtıyor mu?
Ya İstiklal Ya Ölüm adının seçilmesi bugünün siyasi koşullarını düşününce zaten dizinin içeriğine ilişkin ilk işareti veriyor. Bu söz ne zaman söylendi? Düşman devletler Osmanlı devlet ve memleketine maddeten ve manen saldırarak yok etmeye ve parçalamaya karar vermişler. Padişah ve halife olan kişi hayatını ve rahatını kurtarabilecek çareden başka şey düşünmüyor. Kurtuluş için çare aranıyor. Seçenekler belli: İngiliz ya da Amerikan mandası ya da yerel kurtuluş planları. Oysa Osmanlı devletinin temelleri çökmüş, ömrü tamam olmuş. Tek bir seçenek gerçekçi. “Milli hâkimiyete dayalı, kayıtsız şartsız bağımsız yeni bir Türk devleti kurmak!” Türk milletinin haysiyetli ve şerefli bir millet olarak yaşaması için başka bir seçenek yoktur. Gerçekten kurtuluş isteyenlerin parolası “Ya istiklâl ya ölüm”dür. O da aslında tek seçeneklidir. 31 Temmuz 1920'de Afyon'da subaylara seslenirken söylediği gibi, subayın yaşamak için tek çaresi vardır. Şerefini korumak. Onun için “ya istiklâl ya ölüm” vardır ama hemen ardından ekler: “ölmeyeceğiz, bağımsızlığımızı muhafaza ederek yaşayacağız ve milletimizi daima bağımsız görmekle bahtiyar olacağız!” 1 Kasım 1920'de Ankara'da subay adaylarını artık “Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 'ya istiklâl ya ölüm' ahdiyle yetişen ilk bağımsızlık subaylarının ordu ve milletimize takdim ve emanet olduğunu görmekle bahtiyardır.” ( 1 )

Türk milletinin önündeki tek seçenek milli bir devlet ve bağımsızlıktır. Hep böyle olmuştur, böyledir ve olacaktır.

İşte dizi bu iki seçeneğin kıyasıya mücadelesinin son aşamasına girildiği dönemde başlamıştır. Biri çıkmaz yoldur, yok oluşa ve parçalanmaya, karamsarlığa götürecektir. Öteki bağımsızlığa ve umuda. Yeni bir devletin dünya tarihinde de bir ilki başarmasına ve doğumu sırasında çekilen sancılara tanık oluyoruz.

Her ileri atılış geçmişteki temele dayanır ve onun üzerinde yükselir. Dizide geri dönüşlerde de aslında onu görüyoruz. İttihatçılığı karalama değil, onun bıraktığı yerden devama özen gösteriyor. Doğruları seçici bir biçimde birleştire birleştire örgüyü ilerletiyor.

Bu iki seçenek ya da çizgi diyelim Mustafa Kemal'in de önüne ileride hep gelecektir. Ankara-İstanbul hükümetlerinin yani iktidarın ayrılması ilk adımdır. Milli bir yönetim şarttır. Bağımsızlığın ve devletin “bekasının” koşuludur. 23 Nisan'ın “milli” bir bayram olarak adının konması sırasında bile tartışmalar benzerdir. İstanbul'dan kopuşun devamı saltanatın ve halifeliğin kaldırılması olacaktır. O sırada da sarsıntılar ve yolların ayrışması yaşanacaktır. Cumhuriyet'in ilanı, arkasından devrimler gelecektir. Aynı örgü süregelecektir. Ta bugüne kadar.

'SENARYO ÇOĞU ZAMAN BELGELERE DAYANIYOR'
Mustafa Kemal Paşa karakteri tarihsel rolüne ve kişiliğine uygun işleniyor mu?
Dizi için başta “Kemalistlerin rövanşı” diye bir yorum yapıldı. Mesele bir kündeye getirme değil, abartısız gerçeklere dayanmadır. Senaryo çoğu zaman belgelere dayanıyor.

Alıntılar doğrudan yapılıyor. Döne döne elimizden çok geçtiği için neredeyse her cümleyi tanıyorum. Atatürk'ün Bütün Eserleri'nden, tutanaklardan ve tegraflardan, parmağınızla izleyebilirsiniz.

Sonradan yazılmalar, araya mutlaka yorum ve sizin o günkü değerlendirmenizi ve bakış açınızı katar. Biz ATABE'de onun için altında imzası olan belgelerin ve tutanağa geçen konuşmaların dışında, yalnızca 10 Kasım 1938'e kadar yayımlanan anılardaki aktarmaları belge olarak aldık. Ya da fotokopisiyle aktarılanları. Çünkü Atatürk bu konuda, gerçeklere bağlılık konusunda çok titiz. Mutlaka düzeltme yapıyor, not alıyor ya da kamuya açıklıyor. (2)

1927 Nutuk'u hazırlarken örneğin; uzun süreli, müthiş bir ön çalışma yapılıyor. Herkesin elindeki bilgiler belgeler toplanıyor, sabahlara kadar süren bir ekip çalışmasıyla, en ince noktasına kadar tek tek elden geçiyor.

Ne yazık ki bazı tarihçilerimiz bile sonradan imal edilen bazı hurafeler, çarpıtmalar ve hikaye yazmalar üzerine fikir beyan ediyorlar. Hatta bazılarını kendileri yazıyor. Popülerleşme uğruna öyküler uyduruluyor.

Kuşkusuz izlediğimiz, sonuçta bir filmdir. Belgesel değildir. Kurgular, bağlantılar, yan öyküler olacaktır. Ama ana tema şimdiye kadar bozulmamıştır. Destekleyen niteliktedir. Önemli olan da bu yan katkılarla verilen iletidir. Halkın her kesimden katılımı, cesareti, özverisi, millici duruşu bugüne de bir örnek olmaktadır. Karamsarlığa ve teslimiyete karşıdır. Karşıt olanları bile kazanmaya yöneliktir.

Kişiliğinin ekrana yansıması açısından ben nedense Atatürk'ü fotoğraflarındaki kadar yakışıklı ve çatık kaşlı değil, arada bir güler yüzlü, en azından bakışlarında yumuşak ve muzip bekledim. Elbette bu konular tartışılırken değil ama sanki aralara serpiştirilse gerçek kişiliğine daha uygun olur gibi geldi. Yoksa sertleştiğinde ve öfkelendiğinde sözcüklerinden bile ürkersiniz. Doğrudur. Gerçi sık sık kahve içmesi, kullandığı “çocuk” gibi sözcükler, ona özgü bazı ayrıntılar da düşünülmüş. İlker Kızmaz, zor bir işin altından kalkıyor. Giderek daha çok benziyor.

'BİR GEREKSİNİMİN GELİP DAYATMASIDIR'
Dizide öne çıkarılan vurgulardan günümüze çıkan sonuçlar nelerdir?
Son sorunun yanıtı da aslında birincinin bıraktığı yerden devam etmeli. Türkiye'nin önünde acil çözülmesi gereken sorunlar vardı. Virüs kriziyle daha da öne alındı.

Çare nedir?

Nasıl dizide de aktarıldığı gibi o dönemde geri dönüp geçmişteki deneyler gözden geçiriliyor ve başarıya gidecek yol ayrıştırılıyorsa bugün de yapılması gereken odur. O temele oturup ileriyi görmek ve geleceğe dönük kararlar almak önemlidir. Dizinin bu “Ya İskilâl Ya Ölüm” başlığıyla gelmesi bir rastlantı değil, bir gereksinimin gelip dayatmasıdır. Bugün de aynı o dönem aralığındaki cesaret ve kararlılığa ihtiyaç vardır.

Atatürk kimdir?

Kendisi de sık sık vurgular: Biz milletin arzusunu yerine getiriyoruz, ülküsünü gerçekleştiriyoruz. Zaten olacak olanı gerçekleştirme görevini yükleniyoruz, ona önderlik ediyoruz anlamında.

Niye başkası değil de, O?

Olacak olanı önceden görebilmesi, en önemli ayırt edici özelliğidir.

Daha 1904'te not defterine yazdığı gibi maddeyi anlamasıdır.

Bugün de maddeyi anlayacağız. Koşulları doğru değerlendireceğiz ve çözüme varacağız.

Zaman yine, Atatürk'ün daha henüz savaşın devam ettiği sırada söylediği gibi kazanılan bağımsızlığı ekonomiyle taçlandırmaktır.

Üretim Devrimi Programının biran önce yaşama geçirilmesidir.

Programı yaşama geçirmenin yollarını açmaktır.

'ATATÜRK GİBİ OLMA ZAMANIDIR'
Atatürk gibi olma zamanıdır.

"Bugün saltanatın payitahtı ve İslami hilafetimizin merkezi olan İstanbul düşman donanması topları ve işgal kuvvetleri altında, düşman polis ve jandarmasının fiili müdahale ve iştiraki altında bulunuyor. Matbuat İtilafçılar tarafından denetim altında, şahsi ve toplumsal haklarımız bunların baskısı altında, muhterem kabine erkânına varıncaya kadar giren ve çıkanlar yabancı muayene ve teftişine tabi bulunmaktadır. Bütün manası ile saltanat ve hilafetin payitahtı kuşatma altında olup hâkimiyetimiz burada manen ve fiilen geçersizdir. Buna bir de Rum ve Ermenilerin hükümeti tanımamalarını ve İtilaf devletlerine dayanarak adeta isyan halinde ve birtakım fesatçı teşkilatta bulunduklarını ilave edersek payitahtımızın içinde bulunduğu acı vaziyeti ve tehlikeyi tamamen vasıflandırmış oluruz.

"Dolayısıyla bütün bu haksız muameleleri ve halleri tafsil ve izah ile Avrupa'dan cihan kamuoyundan hak ve adalet talep edecek ve teminine çalışacak olan Milli Meclis'in İstanbul'da vazife yapmasına bizce imkân tasavvur olunamaz.

"Efendiler! Bir millet mevcudiyeti ve hakları için bütün kuvvetiyle, bütün fikri ve maddi kuvvetleriyle alakadar olmazsa, bir millet kendi kuvvetine dayanarak mevcudiyet ve bağımsızlığını temin etmezse, şunun bunun oyuncağı olmaktan kurtulamaz. Milli hayatımız, tarihimiz ve son devirde idare tarzımız buna pek güzel delildir. Bu sebeple teşkilatımızda Kuvayi Milliye'nin etken ve milli iradenin hâkim olması esası kabul edilmiştir. Bugün, bütün cihanın milletleri yalnız bir hâkimiyet tanırlar: Milli hâkimiyet...

"Efendiler! Milli teşkilatımızın bugün takip ettiği gaye vatanın parçalanmaktan ve milletin esaretten kurtarılmasına yöneliktir. İnşallah yakın zamanda milli teflkilat bu gayenin elde edilmesiyle üstlendiği vatani vazifesini yerine getirecektir.

"Fakat vazifesini tamamlamış sayılacak mıdır? Bence bundan sonra da pek mühim vatani ve milli vazifemiz vardır. Bunlar arasında olmak üzere, dahili ahvalimizi ıslah ile medeni milletler arasında faal bir uzuv olabileceğimizi fiilen ispat etmek lazımdır. Bu gayede muvaffak olmak için siyasi mesaiden ziyade toplumsal mesaiye ihtiyaç vardır. Milli teflkilatımızın böyle bir gaye için nasıl bir şekil alması lazım geleceğini şüphesiz milletimizin genel emelleri tayin ve tespit edecektir. Şimdilik Heyet-i Temsiliye, mebusların tam bir emniyetle vazife yaptıkları tahakkuk edeceği güne kadar eskisi gibi vazifesine devam edecektir."

DİPNOTLAR
(1)Atatürk'ün Bütün Eserleri, Kaynak Yayınları, İstanbul, c.10, s.83)
(2)Bir örnek için bkz. Kazım Karabekir'in İstiklal Harbimizin Esasları kitabı hakkında notlar, ATABE, c.26, s.172-180, Mayıs 1933.
Bilim ve Ütopya, Sayı 300, Haziran 2019, s. 63 Şule Perinçek, 23 Nisan'ın içeriği ve milli bayram olması – 1: Mazlum ülkelerin kaderini değiştiren devrim
Bilim ve Ütopya, Sayı 301, Temmuz 2019, s. 58, Şule Perinçek, 23 Nisan'ın içeriği ve milli bayram olması – 2: İki bayram nasıl aynı güne denk düştü?
Bilim ve Ütopya, Sayı 302, Ağustos 2019, s. 70, Şule Perinçek, 23 Nisan'ın içeriği ve milli bayram olması – 3: 23 Nisan nasıl ve ne zaman çocuk bayramına dönüştü?
(*) Gazeteci, Vatan Partisi Genel Başkan Yardımcısı

Kemalizmin dindarlarla sorunlu olduğu algısını çürütüyor
Dizi, Atatürk ilkelerinin, cumhuriyetin kazanımlarının sahip çıkılmasına, kısaca 'Atatürk’te birleşelim' dediğimiz ortamın hazırlanmasına katkı sunmaktadır. Atatürk üzerine önyargıları yıkıyor
Kemalizmin dindarlarla sorunlu olduğu algısını çürütüyor
MUSTAFA SOLAK
Kurtuluş Savaşını konu alan 'Ya İstiklal Ya Ölüm' dizisine ilişkin yazı dizimizi, tarihçi Mustafa Solak'ın değerlendirmesiyle sürdürüyoruz. Solak, dizinin Nutuk etrafında şekillendiğini belirtiyor ve “İşgalcilerin Atatürk’ü öldürmek üzere Hintli Mustafa Sagir’i tutması, Atatürk’ün İngilizlerin adamı olduğu propagandasını yerle yeksan ediyor” diyor. Mustafa Solak'ın yazısını sunuyoruz:

Dizi tarihi gerçeklere uygun sürüyor mu?
Evet. Dizi Atatürk’ün NUTUK eserinin etrafında dönüyor. Konuşmalar, diyaloglar, başta NUTUK olmak üzere dizi kahramanlarının eserleriyle uyumlu. Vahdettin’e yönelik tartışmaların çok açık bir tarafı olmamaya gayret gösterilmiş. Dolayısıyla bazı yerlerde tarafların ne düşündüğü net verilmiyor ama diyalogları, işgal ortamında yaşananları birleştirerek rahatlıkla tarihi kişilikler hakkında yorum yapabilir. Dizi, NUTUK ile birlikte takip edilirse belirsiz ve soru işareti uyandıran yerler daha iyi anlaşılacaktır.

Mustafa Kemal Paşa’nın karakteri tarihsel rolüne uygun ve kişiliğin uygun işleniyor mu?
Pek çok şahsiyet olduğu halde bu şahsiyetlerin rolleri Atatürk’le ilişkileri üzerinden işleniyor. Atatürk'ün Milli Mücadele'yi ilmek ilmek nasıl ördüğü detaylı şekilde yansıtılıyor. Atatürk, İstanbul’un işgali üzerine Meclis-i Mebusan’daki milletvekillerini Ankara’da açılacak Meclis'in çalışmalarına katılmaya davet ediyor. Gebze-İzmit hattını denetimde alarak milletvekillerinin Ankara’ya kaçışını örgütlüyor, takip ediyor. Daha Samsun’a çıkmadan İstanbul’daki direniş merkezini de örgütlüyor. Örneğin Fevzi Çakmak, Topkapılı Cambaz Mehmet’e silah depolarının, emekli subayların listesini veriyor.

Atatürk, dizide kendisine atfedilen “Kazanmadığımız her kişi, karşımızda yer alacaktır” sözünün gereğine uygun davranmaktadır. Kimi zaman sessiz kalacaktır, geri adım atacaktır ama iş Meclis'in açılmasının ertelenmesi gibi uzlaşmaz noktaya gelince devrimci tavrını ortaya koyarak kabul ettirecektir. Soru işareti uyandıran her hususu bu bağlamda ele almak gerekir. Bu mecburiyetini NUTUK’ta “Tatbikatı birtakım safhalara ayırmak ve vakalardan ve hadiselerden istifade ederek milletin hissiyat ve fikirlerini hazırlamak ve kademe kademe yürüyerek hedefe ulaşmaya çalışmak lazım geliyordu” sözüyle dile getirmişti.

Dizide öne çıkarılan vurgulardan günümüze çıkan sonuçlar nelerdir?
Dizi, Atatürk ilkelerinin, cumhuriyetin kazanımlarının sahip çıkılmasına, kısaca “Atatürk’te birleşelim” dediğimiz ortamın hazırlanmasına katkı sunmaktadır. Atatürk üzerine önyargıları yıkıyor. Örneğin Mehmet Akif Ersoy, İttihatçı düşmanlığı yapanlara "particiliği bırakalım, bu, vatan davası" demektedir, Milli Mücadele'ye katılmak üzere Ankara’ya geçmektedir. Özbekler Tekkesi'ndeki şeyhler ve Mehmet Akif Ersoy üzerinden dindar kesimlerin Atatürk’ün yanında olduğu işlenmektedir. Bu, Atatürk’ün, Kemalizmin dindarlarla sorunlu olduğu algısını çürütüyor.

İşgalcilerin Atatürk’ü öldürmek üzere Hintli Mustafa Sagir’i tutması, Atatürk’ün İngilizlerin adamı olduğu propagandasını yerle yeksan ediyor.

Bunların TRT’de işlenmesi önemli. Zira TRT daha önce tarihi çarpıtan yapımlara imza atmıştı. Anlaşılıyor ki Atatürk’te birleşmenin mecburiyet olduğu kavranmaktadır. TRT, izleyenlerini bu yönden eğitmektedir. Bu yönden de TRT milleti birleştiriyor. Bu çizginin sürmesini dileriz.

Atatürk’ün hakkının verilmesi milletin birleşmesini istemeyenlerce, TRT’nin, “Kemalistlerin rövanşıdır, Atatürk’ü övme dizisidir” diye eleştirilmesine neden oldu. Bu eleştiriye toplumun çeşitli kesimlerinin gösterdiği tepki önemlidir. Milleti ayrıştırmak isteyenler Atatürk kayasına çarptı. Siyaseten birbiriyle farklılaşan kesimler, Atatürk’e sahip çıkarak aslında Atatürk üzerinden birleşmektedir. Bu, birbirlerini anlamaya yönelik bir empatiyi artmakta milli hususlarda birleşebilmenin olanaklarını yaratmaktadır. Dolayısıyla dizi milli-gayrimilli saflaşmasının bir ölçeği olma işlevi görmektedir.

Emperyalizme karşı verdiğimiz vatan savunmasında ve virüs salgınında çareyi milletçe kenetlenmekte, milli meselelerde ve Atatürk’te birleşmekte. Bu yönüyle dizinin TRT’ye önyargılı olan kesimlerce de izlenilmesine çalışalım.

Dizinin kahramanı
Ya İstiklâl Ya Ölüm dizisinin son iki bölümünü bugün saat 20.00’de TRT–1’de izleyeceğiz. Hepimiz ekran başındayız.

FUNDA ÇETİN
Bazı sanat eserleri vardır, bitmesini istemezsiniz. Bu Dizi de öyle. Yönetmeniyle, oyuncularıyla, kamerasıyla, ışığıyla çok başarılı, mükemmel bir çalışma. Bu köşede 30 Mart 2020 günü yazmıştık. Daha sonraki bölümleri izledikten sonra daha büyük bir heyecanla alkışlıyoruz.

Artık Dizinin kahramanından da söz edebiliriz. Emek veren herkese helâl olsun. Ancak senaryoyu yazan Funda Çetin, bu ortak başarının temelini kurmuş. Dizinin bütün kahramanlarında, en sonunda O’nun birikimi ve duruşu var.

CUMHURİYET DEVRİMİNE GİDEN İKTİDAR SAVAŞI
Öncelikle 23 Nisan’a giden yolda başlangıç tarihi, çok doğru belirlenmiş. 16 Mart 2020 günü İstanbul’un fiilen işgali, Padişah Hükümeti ile Anadolu’daki Devrimci Hükümet seçeneklerinden ilkinin elendiği gündür. Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’ya çıkışındaki stratejik karar, Meclisin Anadolu’da toplanması için ısrarı, Erzurum Mebusu seçildiği halde İstanbul’daki Meclisi Mebusan toplantısına gitmeyişi, o gün doğrulanmış oldu.

Dizi, İstiklâl Savaşını anlatmıyor, İstiklâl Savaşına önderlik eden Cumhuriyetin kuruluş sürecindeki iktidar mücadelesini anlatıyor. Bu nedenle senaryonun 15 Mayıs 1919 günü İzmir’in işgaliyle değil, 16 Mart 1920 günü İstanbul’un fiilen işgaliyle başlaması, çok yerinde. Altı hafta doğru seçilmiş.

Savaşa kim önderlik edebilirdi ve kim önderlik etti, İstanbul mu, Ankara mı? Funda Çetin, kameraları bu tarihsel soruna yanıt vermek için yönlendiriyor ve diziyi bu eksende kuruyor. Dizide Demirci Mehmet Efeler, Yörük Ali Efeler, Kuvayı Milliye kahramanları bu nedenle yok. Çünkü onların Ankara – İstanbul iktidar savaşında bir rolleri yok. Dikkat edilirse Dizide savaş sahneleri görmedik. Ama Ankara - İstanbul savaşının sahneleri çok iyi seçilmiş. Tarihsel metinler iyi incelenmiş, ayrıca bazı anılar anlamlı yerlerde çok iyi değerlendirilmiş.

Dizi, Türkiye Cumhuriyeti nasıl kuruldu konusunu aydınlatıyor. 23 Nisan 1920, Atatürk’ün de vurguladığı üzere Cumhuriyetin fiilen kurduğu gündür. O gün saltanat sona ermiş, Cumhuriyet Meclisi ve Hükümeti kurulmuştur. Artık ülkenin yasama organı Ankara’daki Meclis’tir ve yönetim makamı, Ankara’daki Millî Hükümettir. Bu olay, bir devrimdir.

Türkiye, saltanattan kurtulduğu için İstiklâl Savaşını kazanabildi. O savaş İstanbul’dan yönetilemezdi. Bu durumda Millî Devrim, kaçınılmazdı. İstiklâl Savaşı’nın zaferi, Cumhuriyet Devrimiyle kazanılan zaferdir. Toplumların hayatında devrim, böyle tarihsel anların gereğidir ve zorunluluğudur.

ÖNCÜLER ARASINDA İKİ ÇİZGİ MÜCADELESİ
Funda Çetin, bu senaryosuyla İstiklâl Savaşı’nın aynı zamanda iç cephede savaş olduğunu işliyor. Ve bakışları iç cephede topluyor. Mustafa Kemal Paşa’nın “İç cepheyi sağlam tutmak esastır” diye özetlediği büyük strateji dersi, Dizimizin de konusudur. Türk sineması ve televizyon dizileri bugüne kadar bu konuyu merak etmedi. Ama Nutuk’u inceleyelim, bize baştan sona İç Cephede savaşı, dahası Öncüler arasındaki mücadeleyi anlatır. Çünkü düşmana karşı savaşı kazanmanın anahtarı, oradadır.

Zamanın iktidar odakları olan Ankara ile İstanbul arasında bir mücadele olduğu gibi, bu mücadeleyle bağlantılı olarak Ankara’nın ve İstanbul’un içinde de mücadele var. Funda Çetin, Millî Devrimin öncüleri içindeki farklı eğilimlere de ışık tutuyor. Anadolu’daki iktidar kampında yer alanlar içinde bile İstanbul var. Örneğin bazı komutanların tereddütleri, Mustafa Kemal Paşa ile Meclisi Mebusan Başkanı Celalettin Arif Bey arasındaki diyaloglar, Halide Edip’in duygusal gelgitleri vb, Öncüler içindeki iki çizgiyi yansıtıyor. Albay İsmet Bey’in Anadolu’ya geçtikten sonra Mustafa Kemal Paşa’nın yanındaki duruşunun göz ardı edilmemesi, günümüz koşullarında daha bir anlam kazanıyor.

Bütün bu sahneler, Mustafa Kemal Paşa’nın önderliğinin tarihsel önemini güçlü sinema diliyle canlandırıyor. Atatürk, yalnız iradesi ve kararlılığıyla değil, programı, stratejisi ve siyasetleriyle Devrimin tartışmasız önderidir ve zaferin güvencesidir.

TARİHİN DIŞINDAN ELEŞTİRİLER
Aydınlık gazetemiz, çok iyi yaptı, bu diziyi tartışan söyleşiler ve yazılar yayınladı. Özellikle Öncü Gençlik Genel Sekreteri Ferdi Tanhan’ın yazısı tarihsel süreci aydınlatan bir öncü yazısıydı.

Tarihin dışından yapılan eleştiriler de oldu. Ama tartışma bütünüyle o süreci daha iyi anlamamıza hizmet etti. Aydınlık, 23 Nisan’dan yüzyıl sonra Millî Devrimin yayın organı görevini yerine getiriyor.

Funda Çetin ve arkadaşları, 23 Nisan’ın yüzüncü yılında görsel sanatımıza tarihsel bir eser kazandırdılar. Elbirliğiyle üretilen bu güzel eserin yönetmeni Yasin Uslu’yu ve dizinin bütün kahramanlarını ve emekçilerini yürekten kutluyoruz. Bilinçlerimize parlayan bir ışık, yüreklerimize sönmeyen bir ateş, gönüllerimize unutulmaz duygular armağan ettikleri için.

Efsane komutan Engin Alan'dan TRT'nin " Ya İstiklal Ya ölüm" dizisine tam not geldi.
Engin Alan sosyal medya hesaplarından duygularını gizleyemedi ve şu mesajı attı:

Engin Alan
@KorgEnginAlan
TRT:Kutluyorum.Mükemmeldi.(Ya İstiklal,Ya Ölüm!)

Ödünsüz Kemalist çizgisiyle bilinen, bu çizgisinden ötürü Cumhuriyet Gazetesi'nden kovulan Kalkınma ekonomisti araştırmacı yazar Bartu Soral, milyonları ekrana kilitleyen "Ya İstiklal Ya ölüm" dizisinin finalini selamladı!
H. Bartu Soral
@BartuSoral
Ya İstiklal Ya Ölüm Türkiye Bayrağı
ÖÖ 1:15 · 21 Nis 2020·Twitter for iPhone

Reklamlar

Büyük yankı yaratan ‘Ya İstiklal Ya Ölüm’ dizisi hakkında kim ne dedi.

Bunları da İzleyebilirsiniz