28 milyon dekar betona gömüldü

600 bin çiftçinin üretimden çekildiğini belirten TZD Başkanı Hüseyin Demirtaş, 42.3 milyon dekar tarım alanının icralık olduğunu açıkladı

Türkiye tarımı son 30 yılın en büyük don felaketiyle boğuşurken, devletten destek alamayan çiftçiler de bir bir üretimden ayrılıyor. Tarlalar betona gömülürken, birçok tarım ürününde dışarıya bağımlılık katlanarak artıyor.

Türkiye Ziraatçılar Derneği (TZD) Genel Başkanı Hüseyin Demirtaş’a göre tarım kârlı bir sektör olmaktan çıkarken, emlak ve arsa rantı giderek büyüyor. Son 10 yılda 27 milyon 825 bin dekar tarım arazisinin imara açıldığını vurgulayan Hüseyin Demirtaş ile tarım sektörünün sorunlarını konuştuk.

FİYATLAR ARTACAK

* Maliyet artışlarını göz önünde bulundurursak, önümüzdeki süreçte tarımsal ürünlerde fiyat artışı bekliyor musunuz?

Özellikle dar gelirli kesim ve bu kesimin içinde yer alan çiftçiler bu durumdan büyük zarar görüyor. Ancak, enflasyonla mücadele adına en büyük fedakârlık bu kesimlerden bekleniyor. Gıda fiyatlarındaki artış çiftçinin gelirinin artması anlamına gelmiyor.

2022’de ekmeklik buğday fiyatı 6 bin 150 liraydı, 2024’te 9 bin 250 liraya çıktı. 2022-2024 arası dönemde iktidarın ilan ettiği buğday alım fiyatı sadece yüzde 50 artarken, aynı dönemde resmi enflasyon oranı yüzde 198 oldu. Bu durum tüm ürünlerin alım fiyatlarına yansıyor. Bunun sonucunda gıda fiyatlarındaki artış ile üretici fiyatları arasındaki makas açılıyor. Önümüzdeki süreçte bu durum değişmeyecek.

* Çiftçi işi döndürmek için nasıl kaynak buluyor?

Borç seviyesi artıyor. Çiftçilerin bankalara olan borcu, 2024 Aralık’ta 869 milyar lira iken 2025 Şubat’ta 936 milyar liraya yükseldi. 2024 Aralık’ta 3.6 milyar lira olan takipteki borç tutarı, Şubat 2025’te 4.9 milyar liraya çıktı. Çiftçi bir umutla zarar etme pahasına üretime devam etse bile bir süre sonra tarlası borçlarını ödeyemediği için icra yoluyla satışa çıkarılıyor. Martta 2 bin 937 tarla, icra daireleri ve sulh hukuk mahkemeleri tarafından satışa çıkarıldı. İpotekli tarım alanı ise 42.3 milyon dekara ulaştı.

* İktidarın tarımsal destekleri çiftçinin yarasına merhem oluyor mu?

2025’te tarıma ayrılan 706 milyar TL’lik bütçeden çiftçilere 135 milyar lira destek sağlanacak. Tarım Kanununa göre, 615 milyar lira destek alması gerekiyordu. En önemli sorunlarından biri girdi fiyatlarındaki artış. Türkiye’de merkezi bir tarım planlaması yok. Tarım ürünlerinin tamamında ithalat giderek artıyor.

İŞÇİ BULMA SORUNU BÜYÜYOR

* Çiftçi neden tarlayı satıyor?

Bir üretici normalde ayda 30 bin lira kazanamazken, tarlasını sattığında 10-15 milyon lira kazanabiliyor. Ancak bu para bir kereliğine kazanılıyor. Üretime devam ettiğinde ise girdi maliyetlerinin tutsağı oluyor. Örneğin seracılıkta kullanılan plastiğin kilosu bir yılda 60 liradan 130 liraya, bir çuval gübrenin fiyatı 300 liradan 1.000 liraya, mazot 20 liradan 45 liraya çıktı.

Yabancılar ülkemizde Kasım 2023 itibarıyla 28.3 milyon metre kare arsa, arazi, tarla, bahçe gibi nitelikli taşınmaz satın aldı. Hayvancılık açısından önem taşıyan 29 ilimizin yüzde 67’si madenlere ruhsatlandırıldı. 2024 verilerine göre çiftçilerin yaş ortalaması 59’a yükseldi. Üreticilerin yüzde 35’inin yaşı ise 65’in üzerinde. 18-32 yaş arası çiftçilerin oranı ise yalnızca yüzde 5. Gençlerin tarımdan uzaklaşması nedeniyle tarım alanında işçi bulma sorunu giderek büyüyor.

TARIM ARAZİLERİ İMARA AÇILDI

* Son yıllarda giderek daha fazla tarım arazisi imara açıldı, son durum ne?

Son 10 yılda 27.8 milyon dekar tarım arazisi imara açıldı. Türkiye bu dönemde tarım topraklarını yüzde 10.4’ünü kaybetti. 23 yılda 600 bin çiftçi de üretimden çekildi. Tarım kârlı bir sektör olmaktan çıkarken emlak ve arsa rantı giderek büyüyor.

Bu durum sonucunda çiftçinin en büyük umudu tarlasının imara açılması oluyor. Son 20 yılda Türkiye’nin tüm verimli ovalarında müthiş bir betonlaşma yaşandı ve bu devam ediyor. Özellikle turizmin geliştiği bölgeler ile büyük şehirlere komşu alanlarda imarsız yapılaşma hızlanarak artıyor.

TARIMDA 344 MİLYAR DOLARLIK İTHALAT YAPTIK

* Tarım ürünleri ithalatı da son yıllarda artıyor, dışa bağımlılık daha da artar mı?

2024’te Türkiye’nin tarımsal ihracatı 262 milyar dolar olarak gerçekleşirken, ithalatı ise 344 milyar dolara ulaştı. Türkiye artık birçok temel tarım ürününde yerli üretim, iç talebi karşılamakta yetersiz kalıyor. Örneğin, kendine yeterlilik oranı arpa üretiminde yüzde 90, buğday üretiminde yüzde 86, pirinç üretiminde yüzde 74 düzeyinde.

En çok ithal ettiğimiz ürün soya. Bu üründe kendine yeterlilik oranı yüzde 5. Soya ithalatı 2024’te yüzde 30 artışla 3.8 milyon tona ulaştı; bu ürün için 1.8 milyar dolar ödendi. 1 milyar dolar değerinde 4.5 milyon ton mısır ithal edildi. Eğer çiftçilerimize yeterli destek verilseydi ithal edilen ürünlerin çoğu Türkiye’de üretilebilirdi.

DOĞAL AFET İLAN EDİLMELİ

* Şubat, mart ve nisan aylarında ciddi don olayı oldu. Çiftçinin kaybı ne kadar oldu?

Son 30 yılın en büyük don felaketinde ekili-dikili tarım alanlarında ağır hasarlar yarattı. Fındıktan kayısıya, üzümden şekerpancarı ve patatese kadar pek çok üründe yüzde yüze kadar kayıplar oldu. Ayrıca bölgelere göre elma, ceviz, erik, vişne diğer meyveler ve sebzelerde ciddi zararlar oluştu.

Antalya / Kumluca ve çevresinde seralarda ısıtma sorunu nedeniyle yüzde 25’e kadar hasar oldu. Bu zararlar karşısında Tarım Sigortaları Havuzu’nun (TARSİM) ödemelerinin yetersiz kalacağı, tarımsal sigorta yaptıramayanların ise tarıma devam edemeyeceği bir durum ortaya çıktı.

* Önümüzdeki yıllarda sulama alanında daha büyük sorunlarla karşılaşabiliriz. Bu süreçte beklentiniz nedir?

Ülke bazında doğal afet ilan edilmeli, sigortası olan üreticilerin zararları TARSİM tarafından karşılanmalı, sigortasızlarında girdi masrafları ve zararları devlet tarafından karşılanmalı, çiftçinin Ziraat Bankası ve Tarım Kredi borçları faizsiz ileriki yıllara ötelenmeli, tarım destek ödemeleri öne çekilmeli, zarar gören küçük işletmelere yeniden ekim dikim için tohum, fide, fidan ve gübre desteği sağlanmalı.

Nefes