Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY), Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC)’nin Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO)’na lisans verdiği 12. parselde yer alan Afrodit gaz sahasının işletilmesi konusunda, ABD’li enerji devi Chevron ile anlaştı.
Cyprus Mail’in haberine göre Rum Yönetimi; Afrodit sahasındaki gaz keşfinden 14 yıl sonra, “sessiz sedasız” ve “tantanasız” bir şekilde ABD'li enerji devi Chevron ile rezervin işletilmesi konusunda anlaşmaya vardı. 14 Şubat Cuma günü Chevron yöneticileri ile ortak bir açıklama yapan Güney Kıbrıs Enerji Bakanlığı, söz konusu sahadan çıkan gazın Mısır tesislerine gönderilmesinin planlandığını duyurdu.
Anlaşma kapsamında hem Afrodit sahasında bir Yüzer Üretim Platformu (FPU) kurulması hem de Mısır'a gaz ihracatı için bir denizaltı boru hattı inşa edilmesi bekleniyor. Bu hattın Mısır'daki İkdu sıvılaştırılmış doğal gaz terminaline bağlanması planlanıyor.
Rumlar, Doğu Akdeniz’den çıkarılan gazın sıvılaştırılması için bugün de Mısır’a gidiyor. Anlaşma için Rum Yönetimi Lideri Nikos Hristodulidis ve Enerji Bakanı Yorgos Papanastasiu’nun bugün Kahire’de olacağı bildirildi. Hristodulidis, önceki gün olağanüstü şekilde Bakanlar Kurulunu toplayarak imza yetkisi almıştı. Daha sonra bir açıklama yapan Rum Lider, pazartesi günü Mısır yönetimi ile iki doğal gaz anlaşması imzalayacaklarını duyurmuştu. “İlk anlaşma Kıbrıs Cumhuriyeti, Mısır, Eni ve Total'i; ikinci anlaşma Kıbrıs Cumhuriyeti, Mısır, Chevron, Shell ve NewMed'i kapsıyor.” diyen Hristodulidis, “Bunlar Kıbrıs Cumhuriyeti'ndeki rezervlerden elde edilen doğal gazın ticarileştirilmesine yönelik ilk anlaşmalardır.” ifadelerini kullanmıştı.
Rum basını, Kahire ile yapılacak anlaşmanın 12. parseldeki Afrodit sahasının yanında 6. parseldeki Kronos sahasını da kapsayacağını bildirdi.
6 ve 12 numaralı parsellerde yapılan faaliyetler KKTC'nin ada üzerindeki eşit haklarını yok sayarken, TPAO'nun ruhsat sahaları ile de kesişiyor. Daha önce 12. parselde yapılan çalışmalarla ilgili KKTC Dışişleri Bakanlığı şu açıklamayı yapmıştı:
“Rum tarafı, tek taraflı ilan ettiği sözde münhasır ekonomik bölgesinin 12 numaralı parselinde sondaj hazırlıklarına ilişkin faaliyet yapmak üzere bir NAVTEX yayınlamıştır. Söz konusu alan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti adına Bakanlar Kurulu tarafından petrol ve doğal gaz arama faaliyetleri gerçekleştirmesi için Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı'na ruhsatlandırılan alanla çakışmaktadır.
“Kıbrıs Türk halkı, Kıbrıs Adası'nın ortak sahibidir. Ada üzerinde ve çevresindeki tüm doğal kaynaklarda eşit hakkı bulunmaktadır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti olarak konunun diyalog ve işbirliği yoluyla çözülmesini tercih ettiğimizi her fırsatta dile getirerek; 2011, 2012 ve 2019 yıllarında ve son olarak 1 Temmuz 2022 tarihinde bölgedeki hidrokarbonlarla ilgili Rum tarafına kapsamlı öneriler sunduk. Ancak Rum Yönetimi, Kıbrıs Türk halkının müktesep haklarını gasp etmek pahasına faaliyetlerine devam ederek adadaki statükodan fayda sağlamakta ısrar etmektedir.”
GKRY tarafından ilan edilen sözde parsellerden; Kıbrıs'ın güneybatı açıklarındaki 1, 4, 5, 6, 7 numaralı parsellerin Türk kıta sahanlığı ile; 2, 3, 8, 9, 12 ve 13 numaralı parsellerin de KKTC'nin hak iddia ettiği alanlarla çakıştığı görülüyor. GKRY, bu alanlarda Türkiye ve KKTC'ye ait hak ve menfaatleri ihlal ediyor.
Diğer yandan 12. parseldeki Afrodit gaz sahası da İsrail'in Yishua gaz sahası ile kesişiyor. Daha önce bu sahadan pay isteyen İsrailliler, “bir çözüm anlaşmasına varılana kadar” bölgede sondaj yapılmamasını istemiş, hatta bu konuda tüm enerji şirketlerine birer mektup göndermişti.
Amiral Cihat Yaycı’nın hesaplamalarına göre İsrail, Lübnan ve Suriye, GKRY yerine KKTC ile anlaşma yaparsa 1,87 kat daha fazla deniz yetki alanına sahip olabiliyor.
Rumlar, Ekim 2008'de Blok 12’de arama yapma imtiyazını Noble Energy’e vermişti. Afrodit gaz sahası 2011’de keşfedildi. Keşfin ardından şirket, Rum Yönetimi ile bir üretim paylaşım anlaşması imzaladı. 2015 yılında Noble Energy, Delek Drilling ve Avner Oil Exploration, sahanın ticari olduğuna dair bir beyanda bulundu ve bir geliştirme ve üretim planı hazırladı. Ancak Noble Energy, Afrodit'i de içeren Blok 12'nin yüzde 35 hissesini, 165 milyon dolar karşılığında BG'ye sattı. Ekim 2020'de ise Chevron, Noble Energy'yi milyarlarca dolarlık bir anlaşma ile satın aldı. Bu aynı zamanda Chevron'un Afrodit gaz sahasında yeni operatör olduğu anlamına geliyordu. Şu an Chevron, 12. Blok’taki hisselerin yüzde 35'ine, BG Cyprus (Shell) yüzde 35'ine ve NewMed Energy (eski adıyla Delek) yüzde 30'una sahip.
Ocak 2021'de Chevron ve İsrailli ortakları, mevcut tesisleri genişleterek yeni bir denizaltı boru hattına 235 milyon dolar yatırım yapmak üzere bir anlaşma imzaladı. O dönemde yapılan duyuruya göre, boru hattı İsrail'in Aşdod kentindeki tesisleri Aşkelon'daki boru hattına bağlayacak ve Mısır'a gaz ihracatının artırılmasını sağlayacaktı. 2023'ün ilk yarısında açılan bir değerlendirme kuyusu ise Afrodit'teki rezerv tahminini 4,5 trilyon tcf’den 3,5 trilyon tcf'ye düşürdü. Bu da maliyetleri etkiledi. Ağustos 2023’te Rum Yönetimi, Chevron’un revize edilmiş üretim planlarını reddetti. Bunu Mart 2024'te yeniden revize edilmiş bir üretim planı izledi. Ancak nisan ayında Rum Enerji Bakanlığı bu planı da reddetti ve 2019 planına bağlı kaldığına yönelik bir ültimatom verildi. Rumların muhafaza etmek istediği 2019 planının merkezinde, gazın işleneceği ve saha üzerinde bir yüzer üretim platformu kurulması yer alıyordu. Chevron'un 2023 sonlarında revize ettiği plan ise bir FPU içermiyordu ve kuyu sayısı beşten üçe düşürülmüştü. Bu da 2019 planında günde 800 milyon tcf olan üretimin 650 milyon tcf’ye düşmesi anlamına geliyordu. Ancak itirazlar üzerine Chevron yeni bir plan hazırladı ve önceki gün bu plan, Rum Yönetimi tarafından onaylandı.