Osmanlı belgeleri heyecanlandırdı! Orada petrol var, arama yapılsın

YYÜ Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Abdulaziz Kardaş tarafından 2017'den bu yana Osmanlı, Cumhuriyet ve Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) arşivlerinden yararlanılıp yapılan araştırma kitaplaştırıldı.

Doç. Dr. Kardaş, geçmiş dönemlere bakıldığında birçok medeniyetin yer altı kaynaklarıyla ilgilendiğini belirterek, "Bu konuda Van ve çevresinde tarihte Osmanlı ve sonraki dönemde bir şeyler yapılmış mıdır diye araştırmalar yaptık. Osmanlı arşivinde ve MTA'da bu bölgede petrol ve linyit kömürüyle ilgili çok sayıda arşiv belgesi bulunmaktadır.

Baktığımızda 1876'da Van Kalesi yakınlarında, Osmanlı'nın son döneminde Van'ın Muradiye ilçesinde Beşparmak, Kürzot, Amik ve Haraşik köylerinde de petrol var. Daha önceleri bir sızıntıdan ibaretmiş. Burada yaşayanlar hayvanlarının ayaklarına sürüyorlarmış uyuz ve diğer hastalıklar için. Onun dışında çıraların tutuşması ve aydınlatmada da kullanıyorlar" dedi.

Daha sonraki dönemlerde özellikle 2'nci Abdülhamid'in çalışmalarıyla buradaki petrolün de araştırılması için çaba sarf edildiğini ve petrol kaynaklarının tespit edildiğini anlatan Kardaş, "İşletilmesi için imtiyaz veriliyor. Birinci Dünya Savaşı başlayınca, bu sefer bölge Rusların eline geçiyor.

Ruslar, hem bu bölgenin yer altı kaynaklarını hem de yer üstü kaynaklarını da sömürme yoluna gidiyorlar. Kürzot'ta galeri usulü bir sistemle buradaki petrolü çıkarıyorlar. Burada çıkardıkları petrolü de Van Gölü'nde çalışan gemilerin mazot ihtiyacının bir kısmını karşılıyorlar" dedi.

Bu bölgedeki madenlerin işletilmesi için İran'dan Erciş'e kadar uzanan bir dekovil (dar hatlı demir yolu) inşa edildiğini aktaran Doç. Dr. Kardaş, ayrıca Rusların, Azerbaycan ve Güney Kafkasya'daki petrol alanında uzman olan Stoyanov'u da getirdiklerini belirterek, şöyle konuştu:

"Ruslar, bu uzman kişinin raporları doğrultusunda yeni kazılar da yapıyorlar. Kuyu sayısı ve petrol miktarını da artırıyorlar ve bu şekilde burayı 1918'e kadar işletiyorlar. Beşparmak, Kürzot, Amik ve Haraşik köylerinde petrol çıkıyor. Kürzot'ta 2 tane büyük kuyu açıyorlar.

Daha sonra Ruslar çekildikten sonra Milli Mücadele döneminde yeni hükümet buradaki petrollerden yararlanma yoluna gidiyor. Cumhuriyet kurulduktan sonra buradaki petrolleri çıkarıp ülke ekonomisine katmak için çalışmalar yürütülüyor. O dönem burada çıkarılan petrolün imtiyazı devlet tarafından 1931'e kadar Fransız Emil Mayen'e veriliyor.

Daha sonra asayiş olayları oluyor ve Mayen buradaki petrolleri işletmiyor. Baktığımız zaman 1953 yılına kadar buradan petrol çıkarılıp işletiliyor. Daha sonra 110130 metre derinliğe kadar gidildi ve buradaki çalışmalara nokta konuldu. Sebep olarak da buradaki petrol miktarının az olduğu, kaya yapısının kırılgan olduğu ve petrolün daha derinlere aktığını söylüyorlar."

Son yıllarda Karadeniz'de ve Akdeniz'de doğal gaz, aynı şekilde Siirt ve Gabar Dağ'ında petrol aramalarını da hatırlatan Doç. Dr. Kardaş, "Özellikle Gabar'daki kuyular daha derin ve daha işletilmeye elverişli görünüyor. Acaba Van için de bir çalışma başlatılabilir mi? Günümüzde daha yeni teknik araçlarla, imkanlarla daha derine gidilebilir. Çünkü önceki kayıtlarda bu var. Osmanlı Devleti bunu işletti. Ruslar bu bölgeyi işgal ettikleri dönemlerde 1915 ve 1918 yılları arasında buradaki petrol kaynaklarından yararlandılar.

Cumhuriyet'in ilk yıllarında 1953 yılına kadar buradaki petrol kaynaklarından istifade edildi ama terk edildi. Şimdi yeni bir bakış açısıyla yeni teknik yöntemlerle acaba tekrar buradaki petrolü işletme yoluna gidilebilir mi? Ayrıca Şahmanıs'ta kömür çıkarılıyordu. 2000'li yıllara kadar satılıyor. Acaba detaylı bir aramayla daha geniş alanlarda bu kömürün araması yapılabilir mi? Bizim amacımız budur, yani Osmanlı döneminde, Cumhuriyet döneminde, hatta Demokrat Parti dönemine kadar buradaki kaynaklardan yararlanıldı. Van için yeniden yeni teknik araçlarla bir arama yapılabilir" diye konuştu.