Çin’in çip savaşını kazanmasının nedenleri

ABD’nin tek kutuplu dünya kurmasının aracı olan “küreselleşmenin” en önemli ideoloğu Thomas Friedman’ın New York Times’daki 2 Nisan tarihli “Az önce geleceği gördüm ama Amerika’da değildi” başlıklı makalesi, ABD’nin yarı iletken savaşını Çin’e kaybettiğini dünyaya ilan ediyor. “Dünya Düzdür” kitabı ile ünlenen Friedman, ziyaret ettiği Huawei şirketinin Donguang’daki yeni yerleşkesine hayranlığını şöyle iade ediyor: “Eskiden insanlar geleceği görmek için Amerika’ya geliyordu; şimdi Çin’e geliyorlar!” (1)

ÇİN KISITLAMALARI NASIL AŞIYOR?

Çin, ABD öncülüğündeki teknolojinin kısıtlamalarını nasıl aşabileceğini ve yenileşmede keşfedilmemiş yollar bulabileceğini Yapay zekâ dil programı DeepSeek (2) ile dünyaya çarpıcı bir şekilde gösterdi. Yine elektrikli araçlar ve bataryalar konusunda da yenilik yaparak içten yanmalı motor teknolojisindeki zorlukların üstesinden gelmeyi başardı. Şimdi gündemde ise ABD ile Çin arasındaki çip savaşı var.

Peking Üniversitesi Devlet Yönetimi Okulu’ndan Prof. Dr. He Pengyu’nun “Beijing Cultural Review” dergisinin Ocak 2025 sayısında yayımlanan, Çin’in çip üretiminde ABD’yi nasıl geçeceğine ilişkin stratejileri tartıştığı makalesi, Türkiye için de önemli dersler içeriyor. (3)

EN İLERİYE ODAKLANMAK HATA

Çin'in yarı iletken endüstrisine yönelik ABD kısıtlamaları giderek artıyor. Ancak ABD, bu kısıtlamaları daha çok yüksek teknolojiye sahip çip üretimi gibi kritik alanlara yönlendiriyor. Çin de bu alanlarda ilerlemek için bu tür teknolojilere özel teşvikler uyguluyor.

Prof. He Pengyu, Çin’in ABD’nin kısıtlamalarına karşılık olarak çip üretiminde en ileri teknolojiye odaklanmasının yanlış bir strateji olduğunu savunuyor. Ona göre Çin, otomotiv, tüketici elektroniği ve yüksek teknoloji üretimi gibi çok çeşitli sektörlere kritik girdiler sağlayan geleneksel çip endüstrisinin gelişimine öncelik vermelidir. Prof. He, “Çin, dünyanın en büyük çip pazarı konumunu, çip tasarımı ve paketlemede yenileşmeyi yönlendirmek için kullanabilir” diyor.

JAPONYA DERSİ

Prof. He Pengyu’ya göre Japonya'nın yarı iletken endüstrisinin geçmişi önemli bir ders içeriyor. ABD yarı iletken endüstrisi 1960'larda ve 1970'lerde, ana bilgisayarlar için öncü çiplere odaklanmıştı. Japonya, daha fazla güç verimliliği sunan ve özellikle Japonya'nın hâkim olduğu hesap makineleri gibi kişisel elektronik cihazlar için uygun olan ve batıda daha az kullanılan bir teknolojiyi takip ederek ABD'yi geride bırakabildi. 1980'lerin sonunda Japonya, bu üstünlüğü kullanarak dünyadaki yarı iletken pazarının yüzde 50'sinden fazlasını kontrol ediyordu.

YENİNİN PEŞİNDE KOŞARKEN GELENEKSELİ TERKETME!

Çin Ulusal Kalkınma ve Reform Komisyonu Başkanı Zheng Shanjie tarafından ısrarla vurgulanan bir görüş var: Yeni ortaya çıkanların peşinde koşarken geleneksel endüstriler göz ardı edilmemelidir. Çin'in endüstriyel politikası her ikisini de desteklemeli ve Çin'in geleneksel endüstrilerinin yeni ortaya çıkan endüstrileri etkinleştirmeye yardımcı olduğunu kabul etmelidir. (4) Bu görüş, ÇKP’nin 2024 Aralık ayındaki son Merkezi Ekonomik Çalışma Konferansı’nda da benimsendi.

AMERİKAN KAPİTALİZMİNİN AÇMAZI

Amerikan kapitalizmi yeni ürünlerde büyük kazançlar elde etmeye göre çalışıyor. En ileri teknolojik ürünlerde pazar hakimiyeti için hemen yüksek çitler oluşturuyorlar. Bu durum, geleneksel çiplerin geliştirilmesinde, sonradan gelenlere rekabet yeteneklerini geliştirmeleri için sürekli bir alan sunuyor

Prof. He Pengyu, haklı bir soruyu gündeme getiriyor: “ABD neden en başından itibaren Çin'in yarı iletken endüstrisini tamamen bastırmaya çalışmadı da bunun yerine çabalarını gelişmiş çipler üzerinde bir ‘boğazını sıkma’ üzerine yoğunlaştırdı?”

Bu sorunun yanıtı, uluslararası alanda arz ve talebin durumunda yatıyor. ABD’nin Çin’i teknolojik olarak bastırma çabalarını yoğunlaştırdığı 2020'de Çinli yerel işletmeler küresel çip üretiminin yalnızca yüzde 5'ini üretiyordu. Dünya pazarı ABD ve müttefikleri tarafından kontrol ediliyordu.

Talep tarafında Çin, 2005'ten beri dünyanın en büyük yarı iletken pazarı olmuştu. 2020'den beri ise dünyanın en büyük yarı iletken ekipman pazarı ve ikinci en büyük yarı iletken malzeme pazarı oldu. ABD'nin ve müttefiklerinin yarı iletken şirketleri, Çin'deki muazzam talebe büyük ölçüde bağımlı hale gelmişti. Dahası, onların yenileşme çabaları ve teknolojik ilerlemeleri de Çin pazarındaki uygulamalara dayanıyordu. Dolayısıyla, Çin'in yarı iletken endüstrisi tamamen ezilirse, ABD yarı iletken endüstrisi de ciddi sıkıntılar yaşayacaktı. Bu nedenle ABD yönetimi, ileri teknoloji çip segmentlerinde Çin’i boğmaya çalışırken geleneksel çip sektöründe "açık bir kapı" bırakmak zorunda kaldı. Amaçları, ABD ve müttefik şirketlerin Çin pazarındaki hakimiyetini sürdürmekti.

KOVİD SALGINI DURUMU TERSİNE ÇEVİRDİ

Prof. He, durumun nasıl tersine döndüğünü şöyle özetliyor: “Ancak, 2020-2021'de, Kovid 19 salgınının neden olduğu küresel tedarik zincirindeki kesintiler ve aynı dönemde Çin'in elektrikli araç endüstrisinin yükselişi karşısında, yarı iletken endüstrisinde büyük ölçekli bir sıkıntı yaşandı. En büyük açık geleneksel çip sektöründe ortaya çıktı. Çinli yerel firmalar, geleneksel çip sektöründe üretimi hızla genişletme fırsatını yakaladılar. Sadece 2021'de, Çin'in çip üretimi bir önceki yıla kıyasla neredeyse yüzde 40 arttı. 2023'te Çin'in çip üretim kapasitesi, küresel ortalamanın iki katından fazla bir oranda büyüyerek hızlı genişlemesini sürdürdü ve bu ivme 2024'e kadar devam etti. Bazı araştırma enstitüleri, bu büyüme oranının sürdürülmesi halinde Çin'in çip üretim kapasitesinin 2025'e kadar lider ülkelere yetişeceğini ve 2026'da Çin'i dünyanın en büyük çip üreten ülkesi yapacağını belirtiyor.”

ÇİN’İN GÜCÜ ÜRETME BECERİSİNDE

Prof. He’ya göre, Çin’in bu denli güçlü bir karşılık verebilmesinin başlıca nedeni, endüstrileri için hayati öneme sahip geleneksel çipleri büyük ölçekte üretme kapasitesine sahip olmasıdır. Bu üretim gücü, Çin’in ithal yarı iletkenlere olan bağımlılığını belirgin ölçüde azaltmıştır. Mevcut büyüme eğilimi sürdüğü takdirde, Çin çip sektöründe teknolojik gelişimi kendi dinamikleriyle yönlendirebilecek stratejik bir özerklik kazanacaktır. Ülke içindeki yüksek talep ise, Çinli şirketlere ABD'ye kıyasla daha fazla yatırım imkânı ve uygulama alanı sunarak, teknolojik ilerlemelerin hızla hayata geçirilmesini ve nihayetinde ABD’nin önüne geçilmesini mümkün kılacaktır.

Çin, yalnızca dünyadaki yarı iletken talebini en yüksek oranda karşılamakla kalmayıp aynı zamanda ekipman, malzeme ve tasarım yazılımı gibi temel üretim kaynaklarının tedarik edilmesini de sağlıyor. Dahası, Çin dünyanın en büyük STEM (bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik) eğitim sistemini kurmuş ve yarı iletken endüstrisi için çok sayıda bilimsel ve teknolojik yeteneğe sahip insanı seferber etmiş durumda.

ÇİN’İN ENGELİ ÖZ GÜVEN EKSİKLİĞİ

Prof. He Pengyu, makalesini Türkiye’ye de örnek olabilecek çözüm önerileriyle tamamlıyor:

“Çin, siyasi bağımsızlığını koruduğu ve endüstriyel stratejisinde 'çifte döngü' politikasına sadık kaldığı sürece, bir yandan geleneksel çiplerde rekabet avantajı sağlamak amacıyla yerli firmalarını desteklemeye, diğer yandan da gelişmiş yarı iletken teknolojilerinin bağımsız gelişimini sürdürmeye devam edecektir. Bu doğrultuda, Çin’in yarı iletken endüstrisinde uluslararası alanda liderliğe yükselmesi artık sadece bir zaman meselesidir.

“Çin, yüksek kar marjlarına sahip son teknoloji yongalar için finansmana öncelik veren spekülatif, risk sermayesi odaklı 'Silikon Vadisi modeli'nden kaçınmalıdır. Bunun yerine Çin, uzun vadeli çıktı büyümesine odaklanmalı, yabancı yatırımı çeken maliyet avantajlarını sunmaya devam etmeli ve ‘sürdürülebilir kalkınmayı’ vurgulayan stratejik bir yaklaşımı tercih ederek pazar liderliği için yolu açmalıdır.

“Çin'in önündeki en büyük engel artık teknoloji değil, gelişmiş Batı'ya karşı yerleşmiş ‘aşağılık kompleksi’dir; güven ve stratejik netlik, küresel çip liderlerini geride bırakıp bırakmayacağını belirleyecektir. Çin kesinlikle bunu başarma yolundadır.” (5)

1. https://www.nytimes.com/2025/04 /02 /opinion/trump-tariffs-china.html Friedman’ın her makalesinde büyük bir keramet gören bizdeki batıcı aydınların bu makaleyi görmezden gelmesi de dikkat çekici.

2. Bu konuda bakınız: https://www.aydinlik.com.tr/koseyazisi/deepseek-konusunda-cinin-ilk-resmi-aciklamasi-505947

3. Prof. He Pengyu’nun makalesine, Princeton Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nde doktora sonrası araştırmalar yapan Dr. Kyle Chan’ın “High Capacity” isimli websitesinden ulaştık. https://www.high-capacity.com/p/chinese-semiconductors-and-alternative

4. Aktaran Kyle Chan, yukarıdaki makale.

5. Thomas des Garets Geddes’in Sinification sitesi de He Pengyu’nun makalesinin tam çevirisini yayımladı. https://www.sinification.com/p/why-china-is-winning-the-chip-war